Geen grootschalige houtkap, maar landelijk inzicht in resultaten bosbeheer ontbreekt
Ongewis of bosbeheer beoogde resultaten op termijn levert
Het beeld dat de laatste jaren is ontstaan dat Staatsbosbeheer overal in het land grootschalig bossen kapt, is onjuist. Onderzoek van de Algemene Rekenkamer wijst uit dat Staatsbosbeheer niet meer oogst dan er bijgroeit. Maar of de werkwijze van de grootste bosbeheerder van Nederland en andere boseigenaren op lange termijn de beoogde resultaten geeft, is echter op landelijk niveau onbekend.
De boswachter die met haar/zijn team een bos onderhoudt, maakt weloverwogen keuzes om de verschillende doelen van duurzaam bosbeheer te bereiken. Bij Staatsbosbeheer moet het beheer bijdragen aan recreatie, het benutten van bossen en beschermen van de biodiversiteit. Hoe de optelsom van alle lokaal en regionaal genomen beslissingen over bosbeheer eruit ziet en hoeveel achterstallig onderhoud er is, weet Staatsbosbeheer op centraal niveau niet. En daardoor ontbreekt die kennis ook bij de minister voor Natuur en Stikstof. De minister en de provincies - de grootste subsidiegevers voor Staatsbosbeheer - vergaren te weinig informatie om bij te sturen of om goed toezicht te houden, schrijft de Algemene Rekenkamer op 6 december 2022 in het onderzoek Bosbeheer in beeld.
Landelijk 10% meer bos waarschijnlijk niet te halen
De huidige regelgeving en uitvoering bieden geen garantie voor duurzaam bosbeheer. Zo is er op landelijk niveau onvoldoende verjonging van het bos. Niet alle subsidiërende provincies houden actief toezicht op de herplantplicht. Provincies met veel bosareaal als Gelderland, Noord-Brabant en Drenthe zijn tevreden hoe Staatsbosbeheer de bossen in stand houdt. Doelstellingen van individuele provincies variëren echter en komen niet altijd overeen met die van het landelijk bosbeleid.
Er zijn nog geen afspraken tussen verschillende bestuurslagen wie aanleg van nieuw bos betaalt. Het is waarschijnlijk dat Staatsbosbeheer erin slaagt op eigen terreinen de komende jaren 5.000 hectare extra bos te realiseren. De landelijke bossenstrategie, door de rijksoverheid en provincies gezamenlijk in 2020 ondertekend, vereist landelijk 10% meer bos op termijn. Die doelstelling wordt waarschijnlijk niet gehaald. Sinds 2013 verdwijnt er namelijk bij alle natuurbeheerders opgeteld meer bos in Nederland dan dat er aangeplant wordt. Er is ruim 6.000 hectare bos minder dan bij de start van de bossenstrategie.
Verdere daling hout oogst
Houtoogst Staatsbosbeheer
Bij Staatsbosbeheer daalt de houtoogst. Dat komt door onder meer droogte en massale sterfte van essen en fijnsparren in de laatste jaren. Die oogst loopt naar verwachting in de komende jaren nog met een derde verder terug. Staatsbosbeheer kapt niet extra om meer inkomsten te genereren. Er is een financiële prikkel die juist tot een lagere houtkap leidt. De winst op verkoop van hout daalt al sinds 2015. Meer houtoogst is wel een van de rijksdoelen.
Zelfstandig bestuursorgaan met diverse inkomstenbronnen
Ook in andere sectoren en op andere beleidsterreinen ziet de Algemene Rekenkamer soms dat ondanks de uitvoering van publieke taken door verschillende publieke organisaties en bestuurslagen geen goede afspraken worden gemaakt over het verkrijgen van inzicht hoe het in de praktijk toegaat. Staatsbosbeheer is in 1998 op afstand van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) geplaatst en moet sinds 2012 zelf voor meer inkomsten zorgen. Het is een zelfstandig bestuursorgaan (zbo) met een wettelijke taak: het beheren en duurzaam tot maatschappelijk nut brengen van de terreinen. De verantwoordelijkheid voor natuur en landschap is in 2014 grotendeels gedecentraliseerd naar de provincies. Die subsidieerden afgelopen jaar Staatsbosbeheer voor landschapsbeheer met € 69 miljoen. De rijksbijdrage via LNV is veel lager: afgelopen jaar ruim € 28 miljoen (8,2% van de totale opbrengsten van Staatbosbeheer). LNV betaalt verder ook mee aan natuurherstelprojecten.
De meeste inkomsten haalt Staatsbosbeheer als groen nutsbedrijf uit de verkoop van gekapt hout en biomassa, recreatie en verpachting van terreinen. Totaal beheert het 270.000 hectare, waarvan circa 35 procent bos.
De Algemene Rekenkamer wijst erop dat vanwege de verdeling van taken en verantwoordelijkheden het van belang is dat er gedeeld inzicht is in de resultaten op het gebied van natuur- en bosbeheer.
Reactie minister
In haar reactie op het onderzoek schrijft de minister voor Natuur en Stikstof dat meer en hoogwaardiger hout produceren moeilijk te bereiken is. Zij wil de Wageningen universiteit daar nader onderzoek naar laten doen. Vanaf volgend jaar moet een nieuwe vorm van monitoring inzicht gaan geven hoe landelijk doelen van bosbeleid ingevuld worden.