Leren van subsidie-evaluaties
In 2010 heeft het Rijk ruim € 6 miljard uitgegeven aan allerhande subsidies. Houdt het Rijk in de gaten of deze subsidiegelden effectief worden besteed? Die vraag vormde het vertrekpunt van dit onderzoek. Wij hebben onderzocht of rijkssubsidies goed worden geëvalueerd. Ook hebben we gekeken of ministers de uitkomsten van evaluaties goed gebruiken – bijvoorbeeld door ineffectieve subsidies aan te passen of stop te zetten. Verder zijn we nagegaan of de informatie die ministers aan de Tweede Kamer sturen over de effectiviteit van subsidies, een ongekleurde weergave is van de informatie in de evaluatierapporten.
Conclusies
In de periode 2005-2009 zijn van de 633 subsidieregelingen slechts 81 subsidies onderworpen aan een evaluatie. In de meeste van deze gevallen is er niet op effectiviteit geëvalueerd. Van de subsidies die wél op effectiviteit zijn beoordeeld, is dat zelden deugdelijk gebeurd: de evaluaties maken niet duidelijk of de subsidies effectief zijn of niet.
Subsidies worden dus nauwelijks (goed) geëvalueerd. Hierdoor blijft veelal onbekend of subsidies effectief zijn. Aan het uitgangspunt van het kabinet-Rutte/Verhagen dat subsidies ter ondersteuning van bedrijven en ondernemers alleen moeten worden verstrekt als de effectiviteit ervan is bewezen, wordt dan ook niet voldaan.
De gebrekkige wijze waarop subsidies worden geëvalueerd kan nadelige gevolgen hebben. Het risico bestaat dat ministers beslissingen nemen over bijvoorbeeld voortzetting van een subsidieregeling op basis van niet-onderbouwde informatie over de effectiviteit. Ook bestaat het risico dat ministers niet-onderbouwde informatie aan de Tweede Kamer verstrekken over de effectiviteit van subsidies.
Wij hebben vastgesteld dat deze risico’s zich in de praktijk ook echt voordoen.
De uitkomsten van gebrekkige evaluaties zijn door bewindspersonen gebruikt bij het nemen van beslissingen over voortzetting van subsidies. Over alle geëvalueerde subsidies die wij hebben onderzocht is besloten dat ze – al dan niet in gewijzigde vorm – konden worden voortgezet.
De Tweede Kamer krijgt op basis van de door ministers verstrekte informatie geen goed beeld van de effectiviteit van subsidies. De Kamer wordt niet over alle subsidie-evaluaties geïnformeerd en in een aantal gevallen is de informatie gekleurd: ministers melden soms alleen de positieve punten uit subsidie-evaluaties. Ook de kwaliteit van het rijksbrede Subsidieoverzicht Rijk 2010 schiet op diverse punten tekort.
Aanbevelingen
Wij bevelen alle ministers aan om de subsidieregelingen die onder hun verantwoordelijkheid vallen deugdelijk te evalueren op effectiviteit en om alleen onderbouwde effectiviteitsconclusies te gebruiken voor aanpassing van het beleid en voor het afleggen van verantwoording aan de Tweede Kamer.
Wij bevelen de ministers verder aan om subsidies waarvan in evaluatieonderzoek is aangetoond dat ze niet effectief zijn, in beginsel stop te zetten. Als ministers in zo’n geval besluiten dat een subsidie toch niet hoeft te worden stopgezet, zouden zij dit met redenen omkleed aan de Tweede Kamer moeten melden, volgens het principe ‘comply or explain’ (pas toe of leg uit).
De minister van Financiën dient inhoudelijke kwaliteitscriteria op te stellen voor effectevaluaties. Verder vinden wij dat de minister van Financiën een jaarlijks Subsidieoverzicht Rijk moet blijven publiceren. Hierin zou per subsidie expliciet informatie moeten staan over onder meer de doelstelling(en), de begin- en einddatum, alle geplande en uitgevoerde evaluaties en de uitkomsten hiervan (inclusief verwijzingen naar de betreffende evaluatierapporten). De afzonderlijke ministers zouden op basis hiervan moeten zorgen voor een openbaar en raadpleegbaar juist, volledig, actueel en consistent departementaal subsidieoverzicht.
Reactie
De minister van Financiën denkt dat de informatievoorziening over subsidies aan de Tweede Kamer, transparanter en frequenter zal worden doordat in het kader van ‘verantwoord begroten’ met ingang van het begrotingsjaar 2012 alle departementale begrotingen zijn voorzien van een bijlage met daarin een overzicht van alle subsidieregelingen.
De minister is het niet eens met onze aanbeveling om inhoudelijke kwaliteitscriteria voor subsidie-evaluaties in regelgeving vast te leggen.
De minister is geen voorstander van het invoeren van een beslisregel op grond waarvan subsidieregelingen in principe stopgezet moeten worden bij een negatieve evaluatie.