Coronarekening - najaarseditie 2021 (editie 6)
Door het voortduren van de pandemie staat het herintroduceren of verlengen van verschillende steunmaatregelen centraal in de Najaarsnota 2021. Waar het demissionaire kabinet in augustus1 aankondigde verschillende coronacrisismaatregelen te beëindigen, zijn nu maatregelen zoals de NOW en de TVL weer van kracht of uitgebreid. Daarnaast is een deel van de voor 2021 begrote uitgaven doorgeschoven naar 2022.
1 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-financiele-regelingen/nieuws/2021/06/29/aanpassingen-steunpakket-door-herstel-economie
Per saldo verwacht het demissionaire kabinet ten opzichte van de Miljoenennota 2022 in begrotingsjaar 2021 € 3,1 miljard minder nodig te hebben. Voor begrotingsjaar 2021 betekent dit een totaalbedrag van € 40,1 miljard aan begrote coronacrisisuitgaven. De verwachte uitgaven voor begrotingsjaar 2022 komen uit op € 12,7 miljard. Dit is € 1,9 miljard meer dan op Prinsjesdag in de Miljoenennota werd ingeschat. De verwachte totale uitgaven van de rijksoverheid aan coronacrisismaatregelen in de periode 2020-2022 komen daarmee (inclusief correcties) uit op € 81,7 miljard. Dit is nagenoeg hetzelfde bedrag als de € 82,1 miljard die in de Prinsjesdageditie van de Coronarekening stond. Het langer duren van de pandemie zorgt dus – voor zover we nu zien – voor een langere periode waarin steun wordt verleend en leidt per saldo niet tot hogere uitgaven.
In deze webpublicatie blikken we terug op de ontwikkeling van de verwachte realisatie van uitgaven in de afgelopen twee begrotingsjaren en kijken we vooruit naar het begrotingsjaar 2022.
Sinds de zomer van 2020 tot aan december 2023 waren de gedetailleerde gegevens te vinden in het bijbehorende dashboard. Dit dashboard wordt niet meer actief aangeboden. De gegevens (en gebruikte code) van alle gepubliceerde versies zijn te vinden op onze GitLab-pagina.
Ontwikkeling en stand van de uitgaven
De ontwikkeling van de uitgaven sinds Prinsjesdag 2021 kent twee fasen. In de eerste fase (september tot en met ongeveer halverwege november 2021) zijn de begrote uitgaven voor verschillende maatregelen naar beneden bijgesteld. Het totaalbedrag voor begrotingsjaar 2021 daalt hiermee met circa € 3,2 miljard. Het grootste deel hiervan komt door wijzigingen in de bedragen voor Tegemoetkoming vaste lasten (TVL, € -1,5 miljard) en Testcapaciteit (€ -1,95 miljard). Voor bijvoorbeeld GGD’en, TVL Nachtsluiting en de Tijdelijke ondersteuning Noodzakelijke Kosten (TONK) is in deze periode daarentegen extra geld begroot.
De tweede fase start halverwege november, inmiddels de vijfde golf van de pandemie. Het demissionaire kabinet kondigt op twee momenten uitbreiding en herintroductie aan van steunmaatregelen in verband met de coronacrisis.3 De totale extra begrote uitgaven hiervan bedragen circa € 3,5 miljard (€ 1,3 miljard4 en € 2,2 miljard5).
Met de Najaarsnota 2021 van het kabinet en de daarbij behorende suppletoire begrotingen zijn de meeste wijzigingen verwerkt in de begrotingen voor het jaar 2021. In een aantal van de zogeheten tweede suppletoire begrotingen worden ook kasschuiven van 2021 naar 2022 aangekondigd. Deze worden via Nota’s van Wijziging op de begrotingen 2022 verwerkt.
3 Eerst op 16 november en vervolgens op 26 november 2021.
4 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-financiele-regelingen/documenten/kamerstukken/2021/11/16/kamerbrief-aanpassingen-steunpakket-4e-kwartaal-2021
5 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/11/26/kamerbrief-over-anvullende-aanpassingen-in-het-steunpakket-in-het-vierde-kwartaal
Uitgaven aan steunmaatregelen (2020-2022)
De per oktober afgeschafte NOW keerde in november 2021 weer terug. Met de herintroductie van de NOW komen de totale uitgaven voor de NOW-maatregelen voor de periode 2020-2022 uit op € 26,8 miljard euro. Bij de andere grote sociaal-economische steunmaatregel, de TVL (totale uitgaven € 9,6 miljard), zien we dat de aanvankelijk verwachte lagere uitgaven (€ -1,5 miljard) teniet worden gedaan door de latere herintroductie en verlenging ervan (€ 1,9 miljard).
Figuur 1. Top 10 begrote uitgaven (2020-2022)
| Naam | 2020 | 2021 | 2022 |
|---|---|---|---|
| Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid (NOW) | 13,18 | 10,11 | 3,55 |
| Tegemoetkoming vaste lasten | 1,07 | 6,49 | 2,08 |
| Onderwijsachterstanden (NPOmaatregelen) | 0 | 3,17 | 3,65 |
| Testcapaciteit | 0,95 | 3,52 | 0,75 |
| Tijdelijke overbruggingsregeling Ondernemers (Tozo) | 3,2 | 1,13 | 0 |
| GGD-en en veiligheidsregios | 0,39 | 2,82 | 0,41 |
| Zorgbonus | 2,05 | 0,93 | 0,01 |
| Beschikbaarheidsvergoeding voor het openbaar vervoer | 1 | 1,35 | 0,27 |
| Vaccinontwikkeling, -implementatie en medicatie | 0,09 | 1,75 | 0,62 |
| Aanschaf en distributie medische hulpmiddelen | 1,23 | 0 | 0,05 |
Een vergelijkbaar beeld zien we niet bij de maatregelen in de gezondheidszorg. Bedragen die na september naar beneden waren bijgesteld worden met het stijgen van het aantal besmettingen maar deels naar boven bijgesteld. Zo verwacht het demissionaire kabinet bij de Najaarsnota ten opzichte van de Miljoenennota in 2021 en 2022 minder geld uit te geven aan bijvoorbeeld testcapaciteit (€ 6,2 miljard bij Miljoennota versus € 4,3 miljard bij Najaarsnota). De bijdrage aan GGD’en in 2021 en 2022 neemt wel toe (van € 3,0 miljard naar € 3,2 miljard).
Naar aanleiding van de maatregelen per eind november 2021 krijgt de culturele en creatieve sector extra steun (€ 68 miljoen). Dit komt bovenop de eerder aangekondigde steun in verband met evenementen (€ 15 miljoen) en voor de culturele sector (€ 16,5 miljoen).
Uitgaven per begrotingshoofdstuk (2020-2022)
De grootste uitgaven aan coronacrisismaatregelen doen de ministeries van SZW, VWS en EZK. Bij het Ministerie van SZW (€ 33,1 miljard) en het Ministerie van EZK (€ 12,7 miljard) gaat het hoofdzakelijk om steun voor bedrijven om werkgelegenheid te behouden. De verwachte totale uitgaven aan coronacrisismaatregelen zijn bij beide begrotingshoofdstukken gestegen (stand Miljoenennota versus stand Najaarsnota). Bij het Ministerie van VWS zijn de verwachte uitgaven gedaald van € 19,7 miljard naar € 17,6 miljard.
Figuur 2. Verwachte uitgaven steunmaatregelen per begrotingshoofdstuk (2020-2022)
| Naam begroting | 2020 | 2021 | 2022 |
|---|---|---|---|
| Sociale Zaken en Werkgelegenheid | 16,89 | 12,39 | 3,87 |
| Volksgezondheid, Welzijn en Sport | 5,05 | 10,42 | 2,13 |
| Economische Zaken en Klimaat | 2,32 | 8,01 | 2,42 |
| Onderwijs, Cultuur en Wetenschap | 0,72 | 4,42 | 3,74 |
| Infrastructuur en Waterstaat | 1 | 1,6 | 0,27 |
| Gemeentefonds | 0,87 | 1,4 | 0,13 |
| Koninkrijksrelaties | 0,68 | 0,61 | 0 |
| Financiën | 0,35 | 0,77 | 0,1 |
| Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit | 0,78 | 0,25 | 0,01 |
| Binnenlandse Zaken | 0,04 | 0,2 | 0,01 |
| Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking | 0,14 | 0 | 0 |
| Justitie en Veiligheid | 0 | 0,05 | 0,03 |
| BES-fonds | 0,01 | 0,01 | 0 |
| Buitenlandse Zaken | 0,01 | 0 | 0 |
| Defensie | 0 | 0 | 0 |
Slot
We verwachten op Verantwoordingsdag (18 mei 2022) een volgende update van de Coronarekening te publiceren. De komende maanden zullen we ons dashboard wanneer nodig actualiseren.