Resultaten verantwoordingsonderzoek 2016 bij het Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Onze conclusies

De minister van Infrastructuur en Milieu (IenM) is verantwoordelijk voor infrastructuur, water en milieu. Net als bij veel andere ministeries wordt bij het Ministerie van IenM het beleid veelal uitgevoerd door organisaties op enige afstand, zoals agentschappen of medeoverheden. In dat verband is het van belang dat de minister zorgt dat zij goed is geïnformeerd over de uitvoering van beleid en tijdig nagaat of het beleid doelmatig wordt uitgevoerd en tot resultaten leidt. Wij zijn kritisch over de inspanningen die het ministerie heeft verricht om tussentijds inzicht te verkrijgen in de bestedingen en resultaten van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL). In dit rapport gaan we ook in op de bedrijfsvoering van het Ministerie van IenM. We constateren dat de bedrijfsvoering redelijk op orde is. De onvolkomenheden die wij vorig jaar hebben geconstateerd, worden aangepakt en bij Rijkswaterstaat wordt op gestructureerde wijze gewerkt aan de informatiebeveiliging. De belangrijkste punten uit ons onderzoek die aandacht behoeven, bespreken we hieronder.

Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit: beperkt inzicht in bestedingen en effecten

De luchtkwaliteit in Nederland is gedurende het NSL verder verbeterd, wat blijkt uit het feit dat het aantal overschrijdingen van de normen voor luchtkwaliteit is afgenomen. Tegelijkertijd zijn de ruimtelijke ontwikkelingen, zoals de bouw van nieuwe wegen of bedrijventerreinen, niet door luchtkwaliteitsregels belemmerd. In hoeverre de positieve trend van de luchtkwaliteit te danken is aan de getroffen maatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit, is niet goed vast te stellen, zo constateren we in ons onderzoek. Door een aantal verlengingen van het NSL vindt de evaluatie van het programma pas na ruim tien jaar plaats. De minister van IenM heeft weinig inspanningen verricht om tussentijds inzicht te verkrijgen in de bestedingen en resultaten van het NSL, waardoor beperkt kon worden geleerd en bijgestuurd. Mogelijk had de minister dezelfde verbetering van de luchtkwaliteit ook met minder geld kunnen bereiken.

Versterken van de controlfunctie van FMC

De hoofddirectie Financiën, Management en Control (FMC) is verantwoordelijk voor een ordelijk en controleerbaar financieel beheer op het ministerie. Het is daarom van belang dat FMC problemen in de bedrijfsvoering tijdig signaleert en aanpakt. Wij vinden dat FMC zich meer dan nu nog het geval is, zelf moet vergewissen van het goed functioneren van het financieel beheer en de bedrijfsvoering bij het ministerie en hiervoor minder moet steunen op de Auditdienst Rijk. Een proactieve opstelling van FMC stelt de departementsleiding beter in staat om tijdig op te treden bij risico’s en daarin de juiste keuzes te maken. Hiervoor is het belangrijk dat de samenwerking tussen FMC, in de rol van centrale controller, en de decentrale controllers bij de verschillende departementsonderdelen versterkt wordt.

Inkoopbeheer: verbetermaatregelen deels zichtbaar

We constateren al een aantal jaren problemen in het inkoopbeheer bij het Ministerie van IenM. Het ministerie heeft hiervoor een actieplan opgesteld. Het actieplan moet leiden tot een blijvende verbetering van het financieel beheer bij de bestuurskern in het algemeen en het inkoopbeheer in het bijzonder. De verbetermaatregelen uit het actieplan hebben weliswaar effect gesorteerd, maar de problemen in het inkoopbeheer zijn nog niet geheel opgelost. Zo worden nog altijd te veel offerteaanvragen gedaan buiten de centrale inkooporganisatie om. Hierdoor bestaat het risico op het ontstaan van fouten en onzekerheden. Daarnaast zijn in 2016 problemen geconstateerd ten aanzien van de prestatieverklaringen. Dit komt doordat in bestaande contracten soms onduidelijk is of sprake is van inhuur of van uitbesteding.

Toezicht FMC op inkoopfunctie is verbeterd, maar nog onvoldoende zichtbaar in resultaat

Onderdeel van het actieplan is de inkoopmonitor die de centrale inkoopafdeling opstelt. De inkoopmonitor geeft een goed beeld van de kwaliteit van het inkoopproces en van de door de organisatie zelf geconstateerde fouten en onzekerheden. Daarnaast houdt FMC toezicht op de voortgang van de verbetermaatregelen uit het actieplan. Deze verbetermaatregelen hebben geleid tot een snelle daling van het aantal bewuste overtredingen van de (Europese) aanbestedingsregels. Uit oogpunt van snelheid, efficiency of continuïteit wordt er soms bewust voor gekozen niet (Europees) aan te besteden. Ook het aantal offerteaanvragen dat niet via de centrale inkooporganisatie is gelopen is afgenomen. De daling heeft echter niet doorgezet in het laatste kwartaal van vorig jaar; het aantal lijkt zelfs weer iets op te lopen. In het laatste kwartaal ging het om bijna een kwart van de offerteaanvragen waarbij de centrale inkooporganisatie niet of te laat werd betrokken. Dit is een veel te hoog percentage. Het is daarom van belang dat de minister inzet op het verder versterken van het financieel bewustzijn en het kennisniveau bij medewerkers van de beleidsafdelingen.

Verder in het rapport

In het rapport werken wij bovenstaande conclusies verder uit:

• Financiële informatie: hierin geven wij ons oordeel over de financiële informatie in het Jaarverslag 2016 van het Ministerie van IenM. Wij hebben vastgesteld dat de weergegeven informatie rechtmatig is en deugdelijk is weergegeven, met uitzondering van zeven gevallen waarin onze tolerantiegrens is overschreden.
• Bedrijfsvoering: hierin geven wij ons oordeel over de bedrijfsvoering van het Ministerie van IenM. In 2016 hebben we vier onvolkomenheden in de bedrijfsvoering geconstateerd bij het Ministerie van IenM. Dit is een verbetering ten opzichte van vorig jaar toen we vijf onvolkomenheden constateerden. We hebben twee nieuwe onvolkomenheden geconstateerd. Het ministerie heeft drie onvolkomenheden van vorig jaar opgelost.
• Beleidsresultaten: hierin bespreken wij de conclusies uit ons onderzoek naar het NSL. De Tweede Kamer heeft dit onderwerp aangewezen als een van de focusonderwerpen voor de verantwoording 2016. Ook geven wij ons oordeel over de totstandkoming van de informatie die in het Jaarverslag 2016 van het Ministerie van IenM is opgenomen over het gevoerde beleid.
• Reactie van de minister en nawoord Algemene Rekenkamer: hierin geven wij de reactie weer die wij op 25 april 2017 ontvingen van de minister van IenM.