Ministers melden te weinig wat resultaten zijn
Bij de achttiende verjaardag van Verantwoordingsdag, de derde woensdag in mei, stelt de Algemene Rekenkamer vast dat lang niet altijd duidelijk is of de burger waar krijgt voor zijn geld. Tegelijkertijd staat vast dat het Rijk wel goed presteert op het gebied van rechtmatigheid en dat de bedrijfsvoering, ondanks enkele soms ernstige tekortkomingen, ook steeds beter op orde is.
President van de Algemene Rekenkamer Arno Visser zei op 16 mei 2018, bij de aanbieding van de verantwoordingsstukken over 2017 aan de Tweede Kamer, dat de effecten van beleid vaak niet in beeld zijn. Ministers geven in hun jaarverslagen maar beperkt inzicht in de resultaten van het beleid, dat is afgesproken met het parlement. Hierdoor krijgen Kamerleden niet de informatie die zij nodig hebben om te kunnen beoordelen of belastinggeld goed besteed wordt voor burgers en bedrijven.
De vraag blijft zich dan ook opdringen of ‘de burger waar voor zijn geld krijgt’. Visser noemde het niet van deze tijd dat de jaarverslagen van het Rijk geen antwoord geven op de vraag of het geld zinnig is besteed. “Uit ons onderzoek blijkt steeds weer dat de informatie die nodig is om vooruit te kijken er niet is. En dat terwijl we in een informatie- en communicatietijdperk leven”, aldus Visser.
Voorbeelden van beperkte informatie over resultaten beleid
Een van de voorbeelden uit het verantwoordingsonderzoek is dat de minister van SZW de Tweede Kamer niet meldt welke resultaten het UWV heeft behaald met publiek geld, bedoeld om mensen met een uitkering te helpen aan het werk te gaan of te blijven. In het jaarverslag staat alleen dat het UWV bijna 25% van de beschikbare € 206 miljoen niet heeft benut. Dat dit komt doordat het UWV minder trajecten inkocht dan verwacht, is alleen in het jaarverslag van het UWV zelf te vinden.
De wijze waarop het Rijksvastgoedbedrijf zich heeft gekweten van zijn opdracht om overheidsgebouwen te verkopen, is een ander voorbeeld. In vier jaar tijd werden 83 panden verkocht, volgens de informatie aan het parlement met een positief resultaat van € 102 miljoen. Onvermeld bleef echter dat de boekwaarde van de panden eerst met € 100 miljoen naar beneden werd gebracht. Na analyse van de cijfers concludeert de Algemene Rekenkamer dat het resultaat daardoor in werkelijkheid per saldo € 2 miljoen was.
Een derde voorbeeld zijn de resultaten die acht landelijke maatregelen uit het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) opleverden. De Algemene Rekenkamer dook hier vorig jaar al in, maar heeft nu voor het eerst een relatie gelegd tussen kosten van de acht maatregelen en de opbrengsten in termen van schone lucht en gezondheid. Het onderzoek wijst uit dat de maatregelen de uitstoot van schadelijke uitlaatgassen met 2% hebben verminderd. Dat leverde een gezondheidswinst van 0,01% op. De Algemene Rekenkamer trekt de conclusie dat de minister dit waarschijnlijk ook voor minder geld had kunnen bereiken.
Voor deze drie voorbeelden geldt dat de informatie in de jaarverslagen niet de volledige situatie schetsen.
Bedrijfsvoering ministeries schiet soms tekort
De Algemene Rekenkamer stelt vast dat er in 2017 35 keer sprake is geweest van zodanige tekortkomingen in de bedrijfsvoering van verschillende ministeries, dat ze aangemerkt worden als ‘onvolkomenheid’. Dat gebeurt als de tekortkoming van groot financieel belang is, gevolgen heeft voor mensen of organisaties buiten het ministerie en/of de bedrijfsvoering structureel verstoort. Van deze 35 onvolkomenheden zijn er bovendien twee ernstig. Eén betreft de ICT-beveiliging van de Rijksdienst Caribisch Nederland, onderdeel van het Ministerie van BZK. De ander gaat over het subsidiebeheer van het ministerie van VWS.
ICT-beveiliging
De Algemene Rekenkamer bekeek ook de ICT-beveiliging bij het Rijk en zag daar veel onvolkomenheden. Van de elf ministeries hadden alleen Algemene Zaken en Sociale Zaken en Werkgelegenheid dit op orde. Ook bij de Tweede Kamer en DUO, de organisatie die onderwijswetten en –regelingen uitvoert, was de ICT-beveiliging onvoldoende op orde.
De Algemene Rekenkamer constateerde zelfs een ernstige onvolkomenheid bij de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN). De ICT-systemen en ook de verbindingen met netwerken van andere rijksdiensten hadden zoveel kwetsbaarheden, dat het risico van inbraak en ontvreemding en manipulatie van informatie aanwezig was. Door tussenkomst van de Algemene Rekenkamer heeft de minister van BZK afgelopen maand een plan opgesteld en direct maatregelen genomen die deze risico’s op korte termijn zouden moeten indammen. Een aantal urgente maatregelen is al begin mei afgerond.
Subsidiebeheer VWS
Een andere ernstige onvolkomenheid die de Algemene Rekenkamer constateert in de bedrijfsvoering van het Rijk doet zich voor bij het Ministerie van VWS. Daar zijn tekortkomingen vastgesteld bij de verlening van subsidies. Met die subsidies was in 2017 in totaal € 1,36 miljard gemoeid. Subsidies maken, in vergelijking met veel andere ministeries, bij VWS een relatief groot deel van de jaarrekening uit.
De Algemene Rekenkamer vindt het ernstig dat er onvoldoende verbetering is bereikt bij de aanpak om misbruik en oneigenlijk gebruik van subsidies tegen te gaan. Daarnaast moet het ministerie subsidieregelingen en subsidies aan projecten of instellingen toetsen aan de regels die moeten voorkomen dat er staatssteun wordt gegeven. Daar heeft het ministerie in 2017 wel aan gewerkt, maar uiteindelijk was dit maar voor de helft van alle regelingen en één op de tien projectsubsidies gedaan - en dan niet altijd correct.
Rijk verbetert bedrijfsvoering
Over de hele linie en over de lange termijn gezien, daalt het aantal onvolkomenheden in de bedrijfsvoering van het Rijk dat de Algemene Rekenkamer constateert. Tussen 2000 en 2015 telde de Algemene Rekenkamer gemiddeld circa 65 onvolkomenheden per jaar. De afgelopen drie jaar bleef het aantal onder de 40 per jaar.
De rechtmatigheid van de uitgaven van het Rijk was afgelopen jaar onverminderd hoog, 99,5%. De Algemene Rekenkamer geeft voor de Rijksrekening 2017 dan ook een verklaring van goedkeuring.
Stand van zaken informatiebeveiliging nog steeds punt van zorg
1. De kwalificatie 'ernstige onvolkomenheid' is een voorlopige kwalificatie. Na ontvangst van de reactie van de minister van BZK op het aangekondigde bezwaar zullen wij ons oordeel heroverwegen.