Waarom wordt de JSF steeds duurder?
Men hoort vaak zeggen dat de JSF steeds duurder wordt. Dit is eigenlijk slechts ten dele het geval, althans voor Nederland. We leggen dit uit.
Nederland betaalt als partner mee aan de ontwikkeling en productie van de JSF, en als koper betaalt Nederland de koopprijs voor het toestel.
Nederland geen last van hogere ontwikkelings- of productiekosten
De ontwikkelings- en productiekosten van de JSF zijn vooral tot 2010 aanzienlijk gestegen. Volgens de Amerikaanse wet moet het Amerikaanse Ministerie van Defensie het Congres informeren over grote kostenoverschrijdingen bij projecten voor defensiematerieel. Een herstructurering van een project is wettelijk verplicht vanaf 50% hogere kosten dan voorzien. Het Congres moet dan opnieuw instemmen met het project. Begin 2010 bleek dat het JSF-programma deze kritische grens zou overschrijden. Het Amerikaanse Department of Defense heeft het programma daarom tussen 2010 en 2012 geherstructureerd. Dit hield in dat de ontwikkelfase met enkele jaren werd verlengd. Er zijn daarnaast ook andere maatregelen genomen om de ontwikkelingskosten van de JSF te beperken en ook om de stuksprijs en de exploitatiekosten voor de toekomstige kopers zo laag mogelijk te houden.
Nederland heeft geen last van hogere ontwikkelings- of productiekosten. Nederland heeft haar bijdragen in de MoU’s namelijk aan een maximum gebonden. In deze constructie zijn hogere ontwikkelingskosten voor rekening van de VS, die door hun rol in het programma ook beter in staat zijn de kosten te beïnvloeden.
Stuksprijs JSF in dollars daalt laatste jaren
Het bedrag dat Nederland als koper betaalt voor aanschaf van de JSF en wat daarbij hoort, zijn de investeringskosten. Die bestaan slechts voor een deel uit de stuksprijs voor het toestel.
De stuksprijs van de JSF is een lastig begrip: het hangt er maar net vanaf wat men hierin meerekent. We leggen dat in dit webdossier uit.
Toen Nederland in 2002 toetrad tot de ontwikkelingsfase van het JSF-programma, was de verwachte stuksprijs van het JSF-toestel volgens de Amerikanen $ 37 miljoen. In 2013 was deze stuksprijs al opgelopen tot $ 86,1 miljoen. Natuurlijk komt deze stijging ook door inflatie, maar voor het merendeel zijn de te optimistische ramingen en de steeds hogere eisen aan de JSF de oorzaak van de prijsstijging. Dat bij de ontwikkeling van nieuwe producten in het begin de stuksprijzen hoog zijn en daarna dalen is echter ook een heel algemeen verschijnsel: doordat de productie nog op gang moet komen, daarbij dingen misgaan en de productieaantallen klein zijn. Naarmate de productieaantallen toenemen, daalt de stuksprijs.
De stuksprijs verschilt ook per land, omdat elk land eigen afspraken maakt, en bijvoorbeeld voor partners in het JSF-programma speciale kortingen gelden.
Stuksprijs in euro’s stijgt soms door koers euro-dollar
In euro’s steeg de gemiddelde stuksprijs echter tot en met 2017 juist sterk. Dat komt door koerswisselingen tussen de euro en de dollar. In de voortgangsrapportages houdt de minister de gemiddeld door Nederland te betalen stuksprijs bij.
Stuksprijs in dollars daalt gestaag. Door wisselingen in de koers tussen euro en dollar stijgt de stuksprijs in euro's soms wel
| Jaar | Stuksprijs in Amerikaanse dollars | Stuksprijs Stuksprijs in euro's |
|---|---|---|
| 2013 | 86,1 | 80,8 |
| 2014 | 80,8 | 75,7 |
| 2015 | 81,8 | 91,0 |
| 2016 | 80,2 | 94,3 |
| 2017 | 78,4 | 95,7 |
| 2018 | 76,5 | 83,1 |
Vanaf 2013 daalde de gemiddelde Nederlandse stuksprijs van de JSF, in dollars gemeten jaarlijks, naar $ 76,5 miljoen in 2018. Dat kan zijn gekomen doordat inmiddels de productie beter op gang is gekomen. Het kan ook komen door de herstructureringsmaatregelen die de Amerikanen vanaf 2010 in het programma namen.
Maatregelen tegen kostenstijgingen door prijspeil en valutakoerswisselingen
Inflatie en valutakoersveranderingen zijn oorzaken die het Ministerie van Defensie zelf niet kan beïnvloeden. Wel kan de minister maatregelen nemen om de gevolgen ervan in de hand te houden.
Kostenstijgingen door inflatie mag de minister van Defensie opvangen uit de prijsbijstelling die het van het Ministerie van Financiën krijgt. Soms is de Amerikaanse inflatie hoger dan die in Nederland en wil het ministerie hiervoor extra reserveren voor de JSF. In onze brief van 10 februari 2015 wezen we de Tweede Kamer erop dat hierdoor andere investeringsplannen konden worden verdrongen.
Valutakoersveranderingen kan de minister van Defensie opvangen door een valutatermijncontract te sluiten. In een valutatermijncontract of valutaswap worden op termijn dollars gekocht tegen een nu vastgestelde koers. In theorie is hiermee het valutarisico afgedekt. In het rapport Lessen van de JSF laten we zien dat valutatermijncontracten beperkingen hebben.