Monitoring beleid voor ontwikkelingssamenwerking; de multilaterale organisaties en de EU
Stand van zaken 2013
De Algemene Rekenkamer heeft voor de vijfde keer onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de uitgaven voor Official Development Assistance (ODA). We volgen dit onderwerp sinds 2011. We besteden dit jaar speciale aandacht aan multilaterale gouvernementele organisaties en organisaties van de Europese Unie die ODA-geld ontvangen.
We laten in deze vijfde publicatie zien dat de trend naar meer focus op partnerlanden en speerpunten zich in 2013 langzaam maar gestaag voortzet. We zien echter ook nog steeds fragmentatie: een relatief klein deel van het geld gaat naar een grote groep landen en organisaties die elk relatief kleine bedragen ontvangen.
Conclusies
Fragmentatie
Ondanks de toegenomen focus op speerpunten en landen is er nog steeds fragmentatie. Zowel bij landen als bij multilaterale organisaties die ODA-gelden ontvangen is sprake van een grote groep landen en organisaties die elk relatief kleine bedragen ontvangen.
HGIS-rapportages
De HGIS-rapportages (Homogene Groep Internationale Samenwerking) aan de Tweede Kamer geven geen volledig beeld van het geld dat naar landen en regio’s gaat. Ook de informatie over de geldstroom naar multilaterale organisaties en de EU, die wij in dit rapport beschrijven, is niet direct uit de HGIS-rapportages af te leiden.
Resultaatmeting
Resultaatmeting in een grote uitdading voor ontwikkelingsorganisaties. Als informatie over bereikte resultaten beschikbaar is, betreft dat voornamelijk de output (zoals het aantal uitgereikte malarianetten of het aantal getrainde leerkrachten) en vaak alleen op het niveau van een project (met andere woorden: welke activiteiten zijn binnen project x, y of z afgerond). Om vast te kunnen stellen of je waar krijgt voor je geld, zijn evaluaties nodig die verder gaan dan het meten van de output van een project en die ‘opgeschaald’ kunnen worden naar de resultaten in een bepaald land (zoals minder zieke kinderen of een hoger opleidingsniveau) en als gevolg van het optreden van de eigen organisatie.
Kennismanagement
Goed kennismanagement draagt bij aan effectieve en efficiënte monitoring van organisaties en hun activiteiten, maar de implementatie daarvan verloopt traag. Wij hebben opgemerkt dat de minister haar toezegging naar aanleiding van onze monitorrapportage over 2012 om een projectteam voor de implementatie van het kennismanagement in te richten niet is nagekomen. De reden hiervoor is dat zij de verantwoordelijkheid voor het kennismanagement binnen de organisatie wil delen.
Open data en OESO-DAC-indeling
Met het publiceren van open data over financiële geldstromen bij ontwikkelingssamenwerking en over de begroting voor BHOS heeft het ministerie een belangrijke stap gezet in het openbaar beschikbaar maken van informatie. Het gaat hier om informatie die is geordend volgens de in internationaal verband gebruikte OESO-DAC-indeling. Deze indeling gaat uit van ontvangende partijen. In Nederlandse beleidsstukken en rapportages wordt vooral gebruikgemaakt van de indeling volgens vier kanalen: bilateraal, multilateraal, bedrijfsleven en maatschappelijk. Er wordt dus gewerkt met verschillende indelingen.
Aanbevelingen
Fragmentatie
Versnippering beïnvloedt de bedrijfsvoering en vraagt capaciteit, zowel administratief als beleidsmatig. Het is verstandig om te blijven zoeken naar mogelijkheden om fragmentatie te verminderen, bijvoorbeeld door de geldstromen meer te bundelen.
HGIS-rapportages
BZ en BHOS moeten zorgen voor een vollediger overzicht van de geldstromen naar ontwikkelingslanden en naar multilaterale organisaties en de EU, zodat de Tweede Kamer zich een goed beeld kan vormen en daarop een oordeel kan vestigen.
Resultaatmeting
Wij bevelen BZ en BHOS aan om investeringen in goede resultaatmeting van de multilaterale organisaties en de EU en verbeteringen in de evaluatiecapaciteit op veldniveau af te dwingen. Deze investeringen worden terugverdiend als de kennis wordt gebruikt voor het bijsturen van lopende ontwikkelingsprogramma’s en bij het opzetten van nieuwe programma’s. Ook bevelen wij BZ en BHOS aan om naast de informatie over financiële geldstromen ook de beleidsresultaten in de vorm van open data aan te bieden.
Kennismanagement
Wij bevelen de minister aan om wel een duidelijke trekker voor het bewaken van het proces aan te wijzen en een deadline voor de realisatie vast te leggen. Ook raden wij de minister aan om het instrument van de scorecards, waarmee thans de kennis over dertig multilaterale organisaties binnen het departement wordt verzameld en gedeeld, te verbreden naar meer organisaties en te versterken met informatie over resultaten.
Open data en OESO-DAC-indeling
Het werken met verschillende indelingen komt de transparantie niet ten goede. Daarom bevelen wij de ministers van BZ en voor BHOS aan om zich hier in overleg met de Tweede Kamer op te bezinnen.
Reactie minister voor BHOS
De minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking heeft op 6 november 2014 gereageerd op ons conceptrapport. De minister herkent de conclusies en aanbevelingen in het rapport en ziet bevestigd dat het ministerie erin is geslaagd om de focus op de vier speerpunten verder zichtbaar te maken. Ze plaatst enkele kanttekeningen bij onze conclusies en aanbevelingen.