Bestrijding van accijnsfraude bij alcohol en tabak
EU-beleid: naleving en effecten
Verschillen in accijnstarieven tussen lidstaten van de Europese Unie (EU) maken het illegaal produceren, transporteren en verhandelen van tabaksproducten en alcoholhoudende dranken tot een lucratieve bezigheid. Jaarlijks lopen EU-lidstaten hierdoor miljarden euro’s aan accijns mis. Wij hebben onderzoek gedaan naar de manier waarop in Nederland accijnsfraude bij tabak en alcohol wordt bestreden. Dit gebeurt volgens Europese richtlijnen. Wat houdt dit Europese beleid precies in? En hoe is het gesteld met de naleving en effecten ervan?
Conclusies
Vanwege gebrek aan overeenstemming tussen de EU-lidstaten lopen binnen de EU de accijnstarieven sterk uiteen. Dit werkt accijnsfraude in de hand. De EU heeft om die reden onder andere het EMCS ingevoerd, een geautomatiseerd systeem voor douaneformaliteiten rond het vervoer van accijnsgoederen waarover nog geen accijns is betaald. Het EMCS kan het accijnsfraudeprobleem echter niet oplossen. Het systeem richt zich op slechts één van de vormen van accijnsfraude binnen de EU: fraude met goederen waarover nog geen accijns hoeft te worden voldaan omdat ze nog niet in de vrije verkoop gaan. Andere vormen van accijnsfraude, zoals illegale productie en smokkel binnen de EU, blijven bij het EMCS buiten beeld.
Nederland leeft de Europese regels voor accijns na, maar de bestrijding van accijnsfraude heeft in ons land geen hoge prioriteit. Hoewel de Douane accijns ‘meeneemt’ in de reguliere controles, zijn er geen concrete doelen voor accijnsfraudebestrijding bij de Belastingdienst, de Douane en de FIOD. Daar komt bij dat de capaciteit van de Douane en de FIOD voor de bestrijding van accijnsfraude in de afgelopen jaren is afgenomen. In vergelijking met andere Europese lidstaten voert de Nederlandse Douane relatief weinig controles uit.
Bij de handhaving werkt de Douane in toenemende mate met ‘horizontaal toezicht’ en certificering van bedrijven. Horizontaal toezicht gaat uit van vertrouwen: bedrijven met een adequate bedrijfsvoering mogen zichzelf controleren en worden aan minder controles onderworpen. Aan deze minimale controle-inzet kleven risico’s; de kans is groot dat Nederland op deze manier invoerrechten en accijns misloopt.
Van de accijnscontroles die de Nederlandse Douane wél uitvoert, is het resultaat onbekend. De Douane houdt niet bij hoeveel accijnscontroles er worden uitgevoerd. Hierdoor heeft de Douane ook niet of nauwelijks informatie beschikbaar over de kosten van handhaving of over onregelmatigheden die bij controles zijn geconstateerd.
Of in Nederland de doelen van het overige EU-beleid ter bestrijding van accijnsfraude worden gerealiseerd, valt niet te beoordelen. Nederlandse doelstellingen op het gebied van accijnsfraude zijn er niet. Geaggregeerde gegevens over de in Nederland geleverde prestaties in het kader van accijnsfraudebestrijding zijn er ook niet. Er wordt in Nederland evenmin structureel onderzoek gedaan naar misgelopen accijnsopbrengsten. Zodoende is er weinig (sigaretten) respectievelijk geen (alcohol) informatie beschikbaar over de omvang van de zwarte markt voor accijnsgoederen.
Aanbevelingen
Wij hebben de bewindspersonen van Financiën onder meer het volgende aanbevolen:
- Zorg dat de Douane nog dit jaar onverwachte controles bij gecertificeerde handelaren gaat uitvoeren op basis van een geautomatiseerde, aselecte steekproef. Hiermee kan worden voorkomen dat deze handelaren de zekerheid hebben dat ze niet worden gecontroleerd.
- Verplicht de Douane om minstens elke drie jaar inzichtelijk te maken hoeveel controles er worden uitgevoerd op het terrein van accijnzen, tegen welke kosten en met welk effect.
- Pas de Nederlandse invulling van het EMCS zo snel mogelijk zodanig aan dat het uitvoeren van risicoanalyses beter en makkelijker mogelijk wordt. Laat de Douane daarnaast voor een aansluiting zorgen van het EMCS met andere douanesystemen, zodat accijnsfraude bij alcohol en tabak effectiever kan worden bestreden.
- Verzamel systematisch informatie over de omvang van de zwarte markt voor accijnsgoederen en de hoeveelheid accijns die de schatkist jaarlijks misloopt. Formuleer op basis daarvan heldere en concrete doelen en een aanpak voor de bestrijding van accijnsfraude.
Reactie
De staatsscecretaris van Financiën heeft toegezegd dat de fysieke controles bij gecertificeerde handelaren zullen worden geïntensiveerd. Hij laat daarnaast weten dat de Douane binnen de bestaande aanpak maatregelen treft om informatie over de kosten en effecten van accijnscontroles beter inzichtelijk te maken. In de loop van 2013 zal het EMCS worden aangesloten op andere douanesystemen.