Toespraak Ewout Irrgang in de Tweede Kamer

De algemene Rekenkamer - Speech

Dank u wel, mevrouw de voorzitter.
Het was nog in de vorige eeuw, dat ik voor het eerst over Verantwoordingsdag hoorde en dat was in 1999.
Ik was een jonge 23 jarige fractiemedewerker.
Hier in uw Kamer.
En ik was aanwezig bij een gesprek met Jan en Jan
twee kamerleden van twee partijen.
En dan zegt de ene Jan tegen de andere Jan
Jan, We gaan iets heel nieuws doen.
We gaan voortaan naast Prinsjesdag ook ieder jaar een debat houden over wat er nou terechtgekomen is van al die plannen.
Beide Jannen vonden het een goed idee.
24 jaar later, Verantwoordingsdag 2023.
We kijken terug op 2022, het jaar dat achter ons ligt.
Een wat donkere periode omdat aanvankelijk de coronacrisis nog bijna alles bepaalde en het kabinet handelde in die pandemie snel zelfs zonder u vooraf ook maar te informeren en te vaak zonder wet en regelgeving altijd correct na te leven.
En daarbij ging het Rijk zowel bij de verplichting als bij de uitgaven langs en over de rand van de afgrond.
En niet eens omdat daar de mooiste bloemetjes stonden.
En je verwacht dat nu die crisis voorbij was dat er in 2022 weer meer aandacht was controle vooraf en verantwoording achteraf.
En dat blijkt gelukkig ook zo te zijn. 
Vorig jaar deden de meeste ministers het beter dan eerder
als het gaat om een totaal van onrechtmatige of onzekere uitgaven en de Rekenkamer hanteert zoals u weet een soort foutenmarge.
We noemen het de tolerantiegrens.
Omdat waar gewerkt wordt worden altijd fouten gemaakt.
En die marges hebben wij overigens niet zelf bepaald.
Dat hebt u, regering en parlement samen.
Het goede nieuws over 2022 is de uitgaven zitten binnen die marge.
En het slechte nieuws is bij de verplichtingen is dat niet gelukt.
Ook veel afgerekende voorschotten zijn niet rechtmatig.
Dus wij keuren de rijksrekening goed maar wel met die kanttekening.
En die kanttekening is overigens bij de voorschotten
€ 5,6 miljard groot.
Geld, publiek geld waarvan wij niet met zekerheid kunnen stellen dat het correct is besteed.
En daarmee is niet bewezen dat het niet correct is besteed.
Maar juichen dat het beter gaat lijkt ons dan onverstandig.
Want het financieel beheer dat is bij meerdere departementen
verder achteruit gegaan.
We zien over 2022 in totaal 44 tekortkomingen in de bedrijfsvoering.
Dat zijn er twee minder dan het jaar ervoor.
Maar 23 van die onvolkomenheden, zoals we ze noemen meer dan de helft zijn tekortkomingen in het financieel beheer.
En dat financieel beheer laat dus zeker geen verbetering zien vergeleken met het jaar ervoor.
En daarom waarschuwt de Rekenkamer het ijs is dun, te dun.
Als we weer in een crisis zoals de coronacrisis terechtkomen, dan is de kans groot dat we meteen weer door het ijs zakken met het zorgvuldig uitgeven van publiek geld.
De kas is beter op orde. Het kasbeheer niet.
Het voorbeeld hiervan is het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en de metafoor over dun ijs gaat hier niet eens meer op.
Want je kunt niet opnieuw door het ijs zakken als je nog in het water ligt.
Bij de minister van VWS is het financieel beheer niet op orde.
Het is ook niet bijna op orde. Al drie jaar op rij kon de jaarrekening niet op tijd worden aangeleverd.
Dus moet de Rekenkamer dan steeds die spreekwoordelijke onvoldoendes uitdelen.
En het gevaar is dat zoiets op een gegeven moment gewoon wordt.
Maar het is niet gewoon.
Dus keken we ook naar het waarom.
Hoe komt het nou dat de minister van VWS het financieel beheer niet op orde krijgt?
En we zien daar twee problemen.
Het eerste is een structureel probleem.
De beleidsambtenaren doen hun werk maar worden onvoldoende met financiele deskundigheid op de werkvloer ondersteund.
En daarnaast, naast een structureel probleem is er ook een cultureel probleem.
Bij het ministerie van VWS lijkt het zorgvuldig beheren en uitgeven van publiek geld niet belangrijk genoeg.
We hebben daarover al eind maart aan de bel getrokken bij de minister van VWS en de minister van Financiën.
Dit moet nu snel beter.
Daar heeft ook uw Kamer een nuttige en aanjagende rol te spelen.
Met diezelfde vraag.
Waar was het geld op Prinsjesdag nu voor bedoeld?
En wat is er van terechtgekomen?
Het gebrekkige financieel beheer bij het ministerie van VWS lag niet simpelweg aan de crisis want andere ministeries konden wel snel en verantwoord verplichtingen aangaven en uitgaven doen.
Ik noem het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
In slechts drie weken werd begin 2020 de eerste NOW-regeling opgezet en ingevoerd om werknemers in dienst te kunnen houden.
Er volgden nog vele NOW-regelingen daarna en daar bleek vooraf goed over nagedacht.
En zelfs het moeilijkste gedeelte het afrekenen, lijkt nu goed te gaan mevrouw de voorzitter.
Ook met de tozo, een regeling om zzp’ers te steunen.
En wij vinden dat stiekem best knap.
Het kan dus wel als departementen die sneller handelen en sneller moeten optreden.
Ook als er tekorten zijn aan gekwalificeerd personeel
zoals op veel plekken bij het rijk.
En ook al ging het niet zonder slag of stoot ook de minister van Economische Zaken en Klimaat met die grote nieuwe regeling, TVL ondernemers in crisistijd overeind te houden de vaste lasten te beperken verdient in dit opzicht een positieve vermelding.
Ik sprak over de financiele kennis op departementen.
Als het goed is zitten bij het ministerie van Financiën de grootste experts op dat terrein.
Daar is als het goed is een rijksbreed overzicht.
Toezicht op het begrotingsbeheer.
Dat departement bevordert het rijksbrede financieel beheer en staat waar nodig departementen met raad en daad bij.
Maar het ministerie van Financiën slaagt er niet in om die overkoepelende rol goed te spelen.
En daar bovenop Financiën
helpt worstelende departementen ook niet zelf
met de financiële huishouding.
Vorig jaar was Verantwoordingsdag reden voor de lancering van een taskforce.
Een goed initiatief van de minister van Financiën.
En het is ook goed dat zij de taskforce voortzet.
Want we missen nog de resultaten.
En de vragen zijn, zoals u merkt, steeds dan opnieuw wat was de bedoeling en wat is er van terechtgekomen?
En toch wil ik de minister van Financiën ook prijzen om resultaten die zij elders heeft geboekt.
Het zal krantenlezers misschien verbazen maar bij de Belastingdienst worden ook problemen opgelost.
Een groot aantal verouderde IT-systemen is nu eindelijk vervangen.
Maar wat zich nu wreekt is de grootste en de belangrijkste zijn blijven liggen.
Zo dateert ons btw-systeem uit 1982.
1982.
Was er u er allemaal al bij? 
Dank voor het compliment.
Ik was er wel bij.
Speelde wel nog in de zandbak.
Dat moet ik er wel bij zeggen.
Maar het wordt wel tijd.
Het departement dat dezer dagen door de oorlog natuurlijk ook extra in het oog loopt is defensie en daar vloeit veel geld naartoe.
En dat is ook wat regering en parlement willen.
En de kunst is dan om dat geld ook uit te geven en op zorgvuldige wijze uit te geven.
En we zien dat dit soms moeizaam gaat.
En de Rekenkamer hanteert ook we noemen dat wat chique dan innovatieve onderzoeksmethoden en in dit geval mevrouw de voorzitter klom een testteam over hekken en betrad zwaar beveiligde militaire objecten.
Don’t try this at home.
En ze werden gelukkig gezien.
Maar dan werd er soms ook
vriendelijk naar ons gezwaaid.
En we hebben de minister van Defensie maar vast gewaarschuwd dat dergelijke gastvrijheid bij insluipers niet de goede reactie is.
En dat vond zij gelukkig ook.
Waar is publiek geld door u voor bedoeld en wat is er van terecht gekomen?
Wat zijn de resultaten voor burgers en bedrijven?
Dit jaar keken we Rijksbreed ook naar de resultaten van zeven subsidies.
En bij die subsidies kan dat op een aantal momenten namelijk verkeerd gaan.
En dat gaat het ook.
Zo wordt een subsidie soms niet goed onderbouwd.
Zeg maar het waarom van een subsidie.
Soms is het doel van een subsidie niet scherp.
Het waarheen van een subsidie of het doel is wel helder, het is alleen niet realistisch.
Gaat niet.
En dan het belangrijkste: wat was het resultaat?
Ministers hebben daar in veel gevallen geen of onvoldoende zicht op.
En als er wel zicht op is, dan vallen de resultaten tegen.
Zo begrootte de minister van EZK aanvankelijk
€ 40 miljoen om werkgevers mensen te laten omscholen tot ICT’er of technicus. 
Bijna 27 honderd mensen dacht de minister om te gaan scholen en op zijn minst aan een tijdelijke baan te helpen.
Maar er was niet goed over nagedacht en daarom hadden weinig werkgevers interesse.
En dus werden er aan werkgevers uiteindelijk slechts 159 subsidies verstrekt.
Maatschappelijk resultaat bijna nul.
Probleem niet opgelost.
Subsidies zijn publiek geld dus het belang kan niemand ontgaan.
Maar ook, we weten dat er in de nabije toekomst nieuwe en omvangrijke subsidies beschikbaar zullen komen voor duurzaamheid.
Voor tegengaan van klimaatverandering het voorkomen van stikstofuitstoot.
U weet, zo zijn er nog veel meer doelen.
Neem alleen al de zeventien wereldwijde doelen voor duurzame ontwikkeling, de SDG’s.
Dan kunnen we beter nu leren van onze fouten om het in de toekomst beter te doen.
Mevrouw de voorzitter, Verantwoordingsdag was in het eerste decennium van deze eeuw een nieuwe traditie die nog moest groeien.
En er werd wat afgezuurpruimd toen.
Het was niks.
Het zou nooit wat worden.
Dat vonden Kamerleden, dat vonden journalisten.
En ik was dan ook positief verrast toen ik in 2017 naar Nederland terugkeerde.
En bij de Rekenkamer merkte dat vele vaste Kamercommissies een eigen briefing en commissiedebat wilden.
En ook dit jaar is dat het geval.
Zeven van uw commissies hebben bij voorbaat zonder de inhoud van onze onderzoeken ook maar te kennen, al daarom gevraagd.
Op de agenda gezet.
En ik vind dat uw Kamer daarmee laat zien dat u Verantwoordingsdag serieus neemt.
En we weten ook dat uw kritische opmerkingen uw kritische vragen helpen om druk uit te oefenen dat het beter moet.
En mijn collega's uit het buitenland kijken dan ook met enige bewondering naar onze Verantwoordingsdag.
Ik wil dus maar zeggen de traditie van Verantwoordingsdag is nog geen kwart eeuw oud en is in die tijd ook gegroeid.
Omarm dat. Ga daarmee door waar nodig.
Want is er niet ook niet nog veel meer dan de puur financiële verantwoording? 
De doelen uit de monitor Brede Welvaart?
En hoe integreren we die doelen nu goed in ons stelsel van begroten en verantwoorden?
Verdere modernisering blijft nodig.
De Algemene Rekenkamer hoopt u met deze staat van de rijksverantwoording de handvatten te geven om te controleren wat er nu terechtgekomen is van al die plannen die u op Prinsjesdag zijn gepresenteerd.
Zoals het was bedoeld in 1999.
Zoals het is bedoeld.
Dank u wel.
Dank u wel.
Ik dank de minister van Financiën
en ook de waarnemend president van de Algemene Rekenkamer voor de aangeboden stukken.
En het is mooi ook om te zien dat de publieke tribune helemaal vol is.
Dus ook dank voor uw aanwezigheid hier.
Ik krijg nu het stuk van u via de bode.
Kijk.
Met een hele mooie strik.