Monitoring vervanging F-16

Conclusies

Informatievoorziening F-16 en Joint Strike Fighter (JSF)

Het Ministerie van Defensie blijft de komende jaren in twee typen jachtvliegtuigen investeren, de F-16 en de JSF. Deze twee typen jachtvliegtuigen zijn zowel in financieel als in operationeel opzicht met elkaar verbonden. Ondanks die verbondenheid is er geen integrale informatievoorziening over de F-16 en zijn vervanger. Door de verschillende spelregels die gelden voor de informatievoorziening over de F-16 en over het project Vervanging F-16, is de informatie nu verspreid over verschillende documenten. Wij zijn van mening dat de financiële en operationele verwevenheid van beide jachttoestellen erom vraagt dat de minister de Tweede Kamer, naast de afzonderlijke stukken informatie, een integraal overzicht biedt.

Inzetbaarheid F-16: huidige situatie

We concluderen dat er geen evenwicht is tussen de ambities van het kabinet, het vliegurenbudget, het aantal vliegers en het aantal toestellen. Het kabinet-Rutte/Verhagen wil een veelzijdig inzetbare krijgsmacht hebben en behouden. Tegelijkertijd moet het Ministerie van Defensie in de periode 2011-2015 € 2,3 miljard bezuinigen en vervolgens structureel € 635 miljoen. Om te bezuinigen, stoot de minister van Defensie negentien van de 87 F-16’s af. Het aantal vliegers is al teruggebracht naar 68. Ook mogen de  F-16’s per jaar minder uren vliegen.
Het kabinet wil dat de krijgsmacht met de F-16’s het Nederlandse luchtruim permanent bewaakt en per jaar een eenmalige bijdrage kan leveren aan een internationale interventieoperatie of een langdurige bijdrage aan een stabilisatieoperatie. Het getraind houden van voldoende piloten vraagt echter al zo veel vlieguren van de F-16’s, dat daarnaast daadwerkelijke deelname aan een missie, zoals boven Libië, eigenlijk niet meer past binnen het vliegurenbudget.
We concluderen ook dat de minister van Defensie beperkt in staat is om een overzicht te geven van de huidige exploitatiekosten van de F-16.
De negentien F-16’s die voor afstoting zijn genomineerd, zijn niet per direct aan de grond gezet. Zij maken het nu nog mede mogelijk dat per toestel minder uur hoeft te worden gevlogen.

Inzetbaarheid F-16: gevolgen langer doorvliegen

We concluderen dat een vastgestelde uitfaseringsplanning van de F-16 een belangrijk ontbrekend ingrediënt is voor een relevante berekening van de operationele en financiële gevolgen van de verlengde inzet van de F-16. De minister heeft de Tweede Kamer bericht dat hij € 300 miljoen extra moet investeren in de bestaande F-16’s. Daarin blijken niet alle extra uitgaven meegenomen: de stijging van de materiële exploitatiekosten, het vervangen van de vleugels, de kosten van de vliegveiligheid, de luchtwaardigheid en instandhouding, en de operationele zelfbescherming vanaf 2021.
We concluderen ook dat het nu onduidelijk is hoe de minister zijn materieelbudget wil verdelen over de benodigde aantallen nieuwe jachtvliegtuigen en (extra) investeringen in de huidige toestellen.
De operationele inzetbaarheid van de F-16 neemt de komende jaren verder af door de veroudering van de toestellen. Daarmee komt het evenwicht tussen ambities, budget, beschikbaar materieel en personeel verder onder druk te staan.

Vervanging F-16: ontwikkelingen JSF

We concluderen dat de minister het project vervanging F-16 niet heeft herijkt. Het kabinet reserveert € 4,5 miljard voor de vervanging van de F-16. Daarvan geeft de minister tot en met 2015 € 0,5 miljard uit. We concluderen dat de betrokkenheid bij en de eventuele uitstapkosten van de JSF als opvolger van de F-16 hierdoor verder toenemen.
Doordat de besluitvorming van het Amerikaanse Ministerie van Defensie in 2011 uitbleef, ontstond er extra onzekerheid over de planning en de kostenontwikkeling van het Nederlandse JSF-programma en de consequenties voor de Nederlandse industrie.

Aanbevelingen

Wij bevelen de betrokken bewindspersonen en de Tweede Kamer aan om samen te bedenken hoe zij een integraal overzicht van de F-16 en de JSF kunnen vormgeven. Doel zou daarbij moeten zijn om meer inzicht te hebben in de samenhang binnen en tussen:

• de keuzes in de investering in de F-16 en de beoogde opvolger;
• de exploitatie van de F-16 en de beoogde opvolger;
• de operationele slagkracht van de luchtmacht en de ambities van de krijgsmacht.

De jaarrapportage in het kader van de Regeling Grote Projecten van de Tweede Kamer biedt volgens ons een aanknopingspunt voor zo’n integraal overzicht.

Reactie en nawoord Algemene Rekenkamer

In reactie op ons rapport meldt de minister te onderzoeken hoe hij een integraal overzicht in investering en exploitatie van de F-16 in relatie tot het project Vervanging F-16 kan geven. Hij noemt onze benadering om het evenwicht te bepalen tussen ambities enerzijds en middelen, mensen en budget anderzijds in beginsel correct. Door prioriteiten te stellen bij de inzet van de F-16’s kan dit, aldus de minister, tijdelijk ten koste van de opleiding en training van vliegers gaan.
De minister erkent dat zolang niet duidelijk is tot wanneer de F-16’s moeten doorvliegen, er geen nauwkeurige berekening van de operationele en financiële gevolgen is te maken. Hij noemt het ontbreken van een uitfaseringsplanning een bestuurlijk gegeven. De minister bevordert met € 300 miljoen de technische inzetbaarheid van de F-16 tot 2026. De operationele inzetbaarheid van de F-16 verbetert hij met dit bedrag tot 2021.
De minister informeert de Tweede Kamer op korte termijn over de verhouding tussen de af te stoten en aan te houden F-16’s. Verder werkt het ministerie hard aan een verbeterd inzicht in de exploitatiekosten van de wapensystemen.

Nawoord Algemene Rekenkamer

Wij waarderen het dat de minister onderzoekt hoe hij een integraal overzicht kan geven van de investeringen en exploitatie van de F-16 in relatie tot het project Vervanging F-16 en de operationele doelstellingen van het Ministerie van Defensie. Een integraal overzicht toont de wisselwerking tussen de programma’s verlengen levensduur F-16 en vervanging F-16 goed aan. Wij geven de minister in overweging om aan te geven welke ambities wel realiseerbaar zijn, binnen de gegeven budgettaire kaders.