Staat van de rijksverantwoording 2011
Duidelijkheid over effecten van ombuigingen en hervormingen gewenst
Juist nu de internationale financiële crisis en schuldencrisis Nederland in de greep houden, is het belang van informatie over de gevolgen van de ingrijpende maatregelen groot. Burgers en bedrijven moeten weten wat voor hen het effect is van bezuinigingsmaatregelen en lastenverzwaringen. Daarvoor is het noodzakelijk dat het kabinet bij ombuigingen en hervormingen helder aangeeft wat wel en niet (meer) tot het takenpakket van de rijksoverheid behoort. De Algemene Rekenkamer roept op tot verantwoord bezuinigen en hervormen. Dat schrijft zij in het rapport Staat van de rijksverantwoording dat op 16 mei 2012 verschijnt.
Staat van de rijksverantwoording 2011
Rijksrekening goedgekeurd door Algemene Rekenkamer
Het Rijk gaf in 2011 € 236,7 miljard uit. De Algemene Rekenkamer keurt de Rijksrekening in het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2011 goed; het percentage fouten en onzekerheden blijft binnen de tolerantiegrens voor het Rijk als geheel.
Alhoewel de uitgaven van de rijksoverheid in belangrijke mate rechtmatig zijn, bieden de verschillende jaarverslagen van de ministeries nog weinig inzicht in de mate waarin het beleid succesvol is en het geld in 2011 dus effectief is besteed.
Voortgang bezuinigingsmaatregelen niet voldoende inzichtelijk
Het kabinet-Rutte/Verhagen heeft bezuinigingen van € 18 miljard aangekondigd. Inmiddels is duidelijk geworden dat extra bezuinigingen en lastenverzwaringen van € 12 miljard voor 2013 (bovenop de € 18 miljard van het kabinet Rutte-Verhagen voor 2015) noodzakelijk zijn om te voldoen aan Europese afspraken. Deze forse bezuinigingen betekenen dat voorzieningen die vanzelfsprekend waren dit niet altijd meer zijn. Het is de verantwoordelijkheid van elk kabinet om bij alle voorstellen die het aan de Tweede Kamer voorlegt, concreet aan te geven wat de gevolgen zijn voor bedrijven en burgers.
De halfjaarlijkse 18 Miljard Monitor van het Ministerie van Financiën waarin de minister de Tweede Kamer informatie geeft over de voortgang van bezuinigingen kan in dit verband aan helderheid winnen. Zo moet de monitor volgens de Algemene Rekenkamer worden uitgebreid met de aanvullende maatregelen (€ 12 miljard) en zou naast de bezuinigingen ook de voortgang van de hervormingen moeten worden opgenomen.
Publiek geld na decentralisatie in niemandsland
Bij de decentralisatie van taken van rijk naar gemeenten en provincies treedt vervaging op tussen algemene en specifieke uitkeringen. Niet altijd is duidelijk of een minister of gemeentebestuur verantwoordelijk is voor de resultaten van beleid en hoe daarover verantwoording moet worden afgelegd. Dit jaar constateert de Algemene Rekenkamer dat onzeker is of de besteding van € 1,4 miljard aan specifieke uitkeringen (ruim 10% van totaal) door gemeenten en provincies rechtmatig was. Voor specifieke uitkeringen geldt dat de minister van BZK systeemverantwoordelijk is voor de verantwoording over de besteding door gemeenten en provincies. De Algemene Rekenkamer heeft daarom op dit punt bezwaar gemaakt bij de minister van BZK. Hierop heeft deze minister acties aangekondigd om dit te verbeteren.
Verantwoording over Europese steunmaatregelen onvoldoende geregeld
Ook in de Europese context is aandacht voor een goede organisatie van de verantwoording van het grootste belang. Het verdrag waarin het European Stability Mechanism (ESM) wordt opgericht ligt op dit moment ter ratificatie voor bij de Tweede Kamer. Via het ESM kunnen hulpprogramma’s aan Europese landen in financiële nood gefinancierd worden. De Algemene Rekenkamer wijst erop dat ook deze maatregelen verantwoord moeten worden genomen: achteraf moet kunnen worden vastgesteld of deze maatregelen zin hebben gehad. In het ESM-verdrag is op dit moment nog niet voldoende geregeld dat een onafhankelijke controle op de effectiviteit van de besteding van het ESM-geld plaatsvindt. Met name het onderzoeksmandaat van de nog op te richten board of auditors bij het ESM verdient extra aandacht.
Wisselend beeld verantwoording effectiviteit beleid
Krijgen burgers waar voor hun belasting(geld)? Deze vraag wordt niet altijd helder beantwoord in de jaarverslagen van de ministers. De Algemene Rekenkamer heeft 20 begrotingsartikelen (op een totaal van circa 200 voor de hele rijksoverheid) specifiek hierop onderzocht. De ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) geven op onderdelen van hun begroting een goed voorbeeld. Met hun jaarverslag ontstaat een adequaat beeld van de prestaties op de terreinen media en stimuleren van ondernemerschap. Daartegenover staan ook slechte voorbeelden bij diverse ministeries: zicht op de prestaties ontbreekt bij de besteding van vele miljarden euro’s. Deze informatie is onbekend of wordt niet verstrekt bij gelegenheid van het jaarverslag. Ook valt op dat ministers met regelmaat beleidsdoelen formuleren die breder zijn omschreven dan wat in werkelijkheid wordt nagestreefd.
Informatie over kabinetsprioriteiten veiligheid en bereikbaarheid beperkt
De Tweede Kamer heeft dit jaar aangegeven tijdens het Verantwoordingsdebat extra aandacht te willen besteden aan de informatie die het kabinet-Rutte/Verhagen aan de Tweede Kamer verstrekte over de eigen prestaties op de kabinetsprioriteiten veiligheid, bereikbaarheid, duurzaamheid en natuur. De Algemene Rekenkamer sluit hierop in haar onderzoek aan en voegt zorg nog toe. Uit deze analyse blijkt dat de informatievoorziening beter kan.
Zo geeft de minister van Veiligheid en Justitie in het jaarverslag 2011 aan welke maatregelen worden genomen, maar verwijst hij voor de effecten van zijn beleid naar evaluaties, monitors en jaarverslagen van derden, die in sommige gevallen nog moeten worden uitgevoerd of afgerond.
Een ander voorbeeld is dat de minister van Infrastructuur en Milieu allerhande gegevens aanreikt over reistijden op de weg en de betrouwbaarheid van het Nederlandse spoor. Informatie van Rijkswaterstaat waaruit blijkt dat deze organisatie de reistijdwinst met 130-kilometerwegen veel lager inschat dan de minister eerder deed, is niet terug te vinden in het jaarverslag.
Zorguitgaven mede door gebrekkige informatie niet voldoende beheersbaar
Het beheersbaar houden van de zorguitgaven is een prioriteit van het inmiddels demissionaire kabinet. De minister van Volksgezondheid (VWS) geeft in een bijlage bij haar jaarverslag 2011 aan dat het niet gelukt is de zorguitgaven te beperken tot wat in het Budgettair Kader Zorg is afgesproken: over 2011 is ruim € 2 miljard meer uitgegeven. Over de specifieke achtergronden van deze overschrijding informeert zij de Tweede Kamer niet. Volgens de Algemene Rekenkamer is een belangrijke reden hiervoor de gebrekkige informatievoorziening over de uitgavenontwikkeling in de zorg: de minister krijgt soms pas jaren later inzicht in tegenvallers. De minister heeft de Tweede Kamer eerder beloofd de informatie hierover te verbeteren, maar het resultaat van deze inspanning is nog niet zichtbaar in 2011.
Compacte Rijksdienst
Met het programma Compacte Rijksdienst wilde het kabinet een kleinere, compactere en sobere rijksdienst realiseren. Het programma moet volgens het kabinet ook leiden tot een structurele bezuiniging van € 788 miljoen. De Algemene Rekenkamer constateert dat van dit bedrag voor € 437 miljoen nog geen onderbouwing bestaat en dat ten aanzien van de overige € 351 miljoen er op onderdelen nog onzekerheid bestaat over de haalbaarheid. Bij een aantal projecten worden de besparingen pas na 2018 geheel gerealiseerd.
De personeelsomvang van alle ministeries, het militair personeel van Defensie, de politie en de 32 grootste zelfstandige bestuursorganen is in 2011 gedaald met 9.249 tot 279.812 fte eind 2011.
Informatiebeveiliging bij meeste departementen onvoldoende
Bij de meeste departementen is er te weinig inzicht of geautomatiseerde informatiesystemen bestand zijn tegen hackers en misbruik. Het belang van informatiesystemen en de beveiliging daarvan neemt steeds verder toe: informatie kan steeds sneller worden verwerkt en uitgewisseld. Anderzijds is de rijksoverheid ook steeds afhankelijker van deze systemen en doen zich continu nieuwe kwetsbaarheden en mogelijkheden tot misbruik voor.
Defensie en Buitenlandse Zaken doen het relatief goed, Binnenlandse Zaken, EL&I, Infrastructuur en Milieu (IenM, inclusief Rijkswaterstaat), Onderwijs (OCW, inclusief studiebeursverdeler DUO) en VWS ( inclusief RIVM) hebben deze beveiliging te weinig op het netvlies. Verder laten de ministeries van IenM, Financiën, VenJ en EL&I relatief vaak medewerkers op vertrouwensfuncties werken terwijl deze personen niet vooraf door een veiligheidsdienst op voldoende niveau zijn gescreend. De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst kent een grote werkachterstand. Bij de Belastingdienst ontbrak bovendien een actueel overzicht welke functies een vertrouwelijk karakter dragen.
Publicaties Algemene Rekenkamer op verantwoordingsdag
In het rapport Staat van de rijksverantwoording 2011, dat de Algemene Rekenkamer op 16 mei 2012 publiceert, wordt de verantwoording door het kabinet over het gevoerde beleid in 2011 doorgelicht op beleidsinformatie, bedrijfsvoering en financiële informatie. Verder is er een rapport per ministerie naar de Tweede Kamer gestuurd en zijn achtergronddocumenten op de website www.rekenkamer.nl geplaatst.