Slagkracht AIVD en MIVD
De wet dwingt, de tijd dringt, de praktijk wringt
Bij de voorbereiding en uitvoering van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 was er te weinig oog voor de uitvoering van de wet door de AIVD en MIVD. Nieuwe waarborgen ter bescherming van de privacy van burgers vragen extra activiteiten van de diensten en daarmee extra capaciteit. Daardoor resteert minder tijd voor hun hoofdtaak: onderzoek doen in het belang van de nationale veiligheid. Uit het onderzoek van de Algemene Rekenkamer blijkt dat de operationele slagkracht en toekomstbestendigheid van de AIVD en MIVD onder druk staan.
Uitkomsten onderzoek: Inlichtingenpositie van AIVD en MIVD staat onder druk
Uitkomsten onderzoek: Inlichtingenpositie van AIVD en MIVD staat onder druk
De Wiv 2017 heeft grote impact (gehad) op de organisatie, de processen en de IT-systemen van de I&V-diensten. Onze hoofdconclusie is dat in het debat over de invoering van de Wiv 2017 en in de voorbereiding op de implementatie van de nieuwe wet onvoldoende aandacht is besteed aan de impact van de Wiv 2017 op de uitvoeringspraktijk van de I&V-diensten. Daarvoor is niet één partij als verantwoordelijke aan te wijzen. Zowel de uitvoerende als de wetgevende macht hebben daarin een rol gespeeld.
Hieronder gaan we op de gevolgen voor de operationele slagkracht en toekomstbestendigheid van de I&V-diensten in en geven we achterliggende verklaringen weer.
Operationele slagkracht en toekomstbestendigheid van de I&V-diensten staan onder druk
- Kabelinterceptie, de belangrijkste nieuwe bevoegdheid voor de I&V-diensten, is ruim 2 jaar na de inwerkingtreding van de wet nog niet gerealiseerd.
- Uit ons onderzoek blijkt dat, naast het uitblijven van de effectiviteitswinst door toepassing van de kabelinterceptie, de effectiviteit van de I&V-diensten ook onder druk staat door effecten van de Wiv 2017 op de operationele slagkracht. De belangrijkste zijn:
a. Nieuwe waarborgen uit de Wiv 2017 beperken de inzet van bepaalde bijzondere bevoegdheden. We zien op dit moment negatieve effecten bij een deel van de operationele teams in hun onderzoek naar nieuwe of verborgen dreigingen, het verkrijgen van strategische posities (ter voorbereiding op toekomstige ontwikkelingen) en (snelheid in) internationale samenwerking.
b. Daarnaast zien we bij operationele teams – om de Wiv 2017 rechtmatig uit te voeren – een toename van administratieve handelingen waardoor minder tijd overblijft voor het uitvoeren van onderzoek in het belang van de nationale veiligheid. Zo vraagt het aanvraagproces van bijzondere bevoegdheden onder de Wiv 2017 meer tijd en capaciteit dan onder de Wiv 2002. Doordat minder onderzoek kan worden gedaan, heeft dit een negatief effect op de inlichtingenpositie van de I&V-diensten. De operationele slagkracht van de I&V-diensten komt tot uiting in de inlichtingenpositie die zij innemen op een bepaald onderzoeksterrein. De administratieve lastenverzwaring ten gevolge van de Wiv 2017 hebben wij in ons onderzoek getracht te kwantificeren (zie kader).
c. De inlichtingenpositie van de I&V-diensten staat daarenboven onder druk omdat de implementatie van de Wiv 2017 is onderschat en nog niet is afgerond. Er is sprake van een lopend en continu proces. Implementatie van de Wiv 2017 vraagt zowel incidentele als structurele capaciteit uit het operationele proces en uit ondersteunende afdelingen, zoals van de IT units en Juridische Zaken van de I&V-diensten. Dit is ten koste gegaan van het ontwikkel- en innovatievermogen. Hierdoor staat naast de operationele slagkracht ook de toekomstbestendigheid van de I&V-diensten onder druk.
Waarom deden we onderzoek naar de slagkracht van AIVD en MIVD?
Op verzoek van de minister van Defensie (op het moment van het verzoek tevens verantwoordelijk voor de AIVD) heeft de Algemene Rekenkamer in 2020 onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van de implementatie van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017 (Wiv 2017) op de operationele slagkracht van de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (I&V-diensten). De minister van Defensie deed dit verzoek naar aanleiding van een signaal van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) die de implementatie van de Wiv 2017 sinds 1 mei 2018 gedurende twee jaar intensief heeft gemonitord.
Welke methoden hanteerden wij in ons onderzoek ?
Wij hebben zowel bij de AIVD als de MIVD het onderzoek ter plaatse uitgevoerd. Het onderzoek is medio juni 2020 van start gegaan. Ter plaatse is kennisgenomen van een groot aantal opgevraagde documenten (die voor het overgrote deel een staatsgeheime rubricering dragen), variërend van informatie over de (totstandkoming van de) Wiv 2017, de wijze van implementatie daarvan en relevante management- en bedrijfsvoeringinformatie daarover. Daarnaast zijn bij de I&V-diensten ruim 60 gesprekken gevoerd, zowel met de dienstleiding, overige leidinggevenden en medewerkers. Deze gesprekken zijn benut om inzicht te krijgen in de effecten van de Wiv 2017 op de input, throughput en output van de I&V-diensten. Om de uitkomst van deze gesprekken te toetsen, is onderzoek gedaan bij een representatieve selectie van de operationele teams. Door deze teamsessies is een diepgaand beeld verkregen van de operationele praktijk, de met de Wiv 2017 samenhangende administratieve lasten en overige Wiv-gerelateerde problematiek die binnen de I&V-diensten speelt, zoals de staat van de IT.
Stand van zaken
Het onderzoek is gepubliceerd op donderdag 22 april 2021.