Resultaten verantwoordingsonderzoek 2021 Ministerie van Justitie en Veiligheid

Onze conclusies

In 2021 heeft de minister van Justitie en Veiligheid (JenV) maatregelen genomen om het financieel beheer en de bedrijfsvoering van het departement verder te verbeteren. Ons oordeel daarover is positief. In de bedrijfsvoering blijven er echter aandachtspunten bestaan. Voor het merendeel betreft dit problemen die in voorgaande jaren al door ons zijn gesignaleerd. Het oplossen van deze problemen is voor de minister van JenV geen gemakkelijke opdracht. De omvang van het departement en de veelheid aan werkterreinen spelen hierbij een rol.

Wijzigingen in de JenV-organisatie

Het Ministerie van JenV is een ingewikkeld departement waaronder ongeveer 50 organisaties met soms een grote mate van zelfstandigheid ressorteren. Voorbeelden zijn het Openbaar Ministerie, de Nationale Politie en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Van het totale JenV-budget van bijna € 15 miljard in 2021 is ongeveer 60% bestemd voor de JenV-organisaties. Deze organisaties werken vaak nauw samen in ketens, bijvoorbeeld in de strafrechtketen of de asielketen. Verder geeft de minister niet altijd zelf uitvoering aan beleid. Hierdoor heeft hij beperkte sturingsinformatie en -mogelijkheden. Het is voor de minister dan ook een forse opgave om een dergelijke organisatie doeltreffend aan te sturen. Wij achten het goed denkbaar dat de minister zijn interne organisatie verder aanpast op het toenemend beroep dat wordt gedaan op het Ministerie van JenV. Zo zien wij dat de minister recentelijk de aansturing van de JenV-organisatie heeft versterkt.

Knelpunten in de bedrijfsvoering

Als de bedrijfsvoering van een departement of de daaraan verbonden ketenorganisaties niet op orde is, kan dit een goede uitvoering van beleid bemoeilijken. Het is dan ook belangrijk dat de minister van JenV zich het afgelopen jaar heeft ingespannen om problemen in de bedrijfsvoering op te lossen. Op een aantal onderdelen heeft dit tot resultaat geleid. Zo is de financiële en administratieve discipline binnen het kerndepartement en bij enkele JenV-organisaties verbeterd. Maar sommige problemen blijken hardnekkig, bijvoorbeeld bij de DJI. Daar is onvoldoende voortgang geboekt met het afgeven van goed onderbouwde prestatieverklaringen bij betalingen aan leveranciers. Binnen de zogenoemde ‘afpakketen’ van het Ministerie van JenV verbetert het beheer van in beslag genomen crimineel vermogen (geld en goederen) gestaag. Het effect van de in 2021 doorgevoerde verbetermaatregelen zal echter pas de komende jaren merkbaar worden. Positief is dat het departement in 2021 een actie op touw heeft gezet waarbij ethische hackers de informatiebeveiliging van het Ministerie van JenV hebben getest bij 11 uitvoeringsorganisaties. Dit heeft kwetsbaarheden blootgelegd die de veiligheid van het departement en de uitvoeringsorganisaties zouden kunnen schaden. Vervolgens heeft de minister gerichte maatregelen getroffen. De minister van JenV verdient wat ons betreft een compliment voor dit initiatief, dat als voorbeeld kan dienen voor andere ministeries die ook ethische hackers zouden kunnen inzetten om de informatiebeveiliging in de praktijk te testen.

Werkzaamheden van de Dienst Justis

De Dienst Justis (hierna kortweg: Justis) is de screeningsautoriteit van het Ministerie van JenV. Justis levert verschillende screeningsproducten aan burgers en bedrijven, waarvan de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) het bekendst is. In 2021 leverde Justis meer dan de voorziene hoeveelheid screeningsproducten op. De sturing en beheersing van bedrijfsprocessen verliep daarentegen niet op alle fronten goed. Er waren problemen met het behalen van de doelen voor doorlooptijden. Het is Justis slechts in de helft van de gevallen gelukt om de screeningsaanvragen van burgers, bedrijven en overheden tijdig af te handelen. Ook is het ziekteverzuim bij de dienst al jaren hoog. Verder kampte Justis in 2021 diverse keren met IT-problematiek en –storingen waardoor de continuïteit van de dienstverlening voor burgers, bedrijven en overheden niet gewaarborgd was. En tenslotte beschikt Justis over te weinig financiële reserves, mede door de manier waarop de dienst wordt gefinancierd door het moederdepartement.

Voorbereiding op herziening stelsel voor rechtsbijstand

Binnen het Ministerie van JenV is de minister voor Rechtsbescherming sinds 2018 bezig met het voorbereiden van een herziening van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand. Voor rechtsbijstandsverlening bij echtscheidingen is de minister in februari 2022 een experiment begonnen met een nieuwe manier van werken, die ervoor moet zorgen dat de rechtshulp die mensen ontvangen, beter aansluit op hun behoefte. De minister voor Rechtsbescherming zal voor de verdere voorbereiding van het herziene stelsel mogelijke belemmeringen in de kwaliteit en toegankelijkheid van de rechtsbijstand moeten gaan volgen. Belangrijke kwesties zijn de eigen bijdrage voor mensen die rechtsbijstand krijgen, de kwaliteit van de rechtsbijstand en of er voldoende advocaten zijn om rechtsbijstand te geven.

Crisissituatie Oekraïne

De huidige crisissituatie in Oekraïne leidt voor het Ministerie van JenV tot extra taken rond de grootscheepse vluchtelingenopvang. Door deze verzwaarde opgave neemt de complexiteit van het werkterrein voor de minister van JenV verder toe.

Financieel oordeel bij het Jaarverslag 2021 van het Ministerie van JenV

Onvolkomenheden bij het Ministerie van JenV