Resultaten verantwoordingsonderzoek 2022 Ministerie van Justitie en Veiligheid

Onze conclusies

De minister van Justitie en Veiligheid (JenV) is verantwoordelijk voor grote maatschappelijke vraagstukken op het terrein van justitie, veiligheid en migratie. In de afgelopen jaren namen de (inter)-nationale spanningen toe en een oorlog op Europees grondgebied is een feit. Een goed functionerend ministerie van JenV is dan essentieel om te kunnen zorgen voor de bescherming van Nederlandse burgers. De problemen die bij JenV moeten worden aangepakt zijn echter talrijk en complex, zo blijkt uit onze voorgaande verantwoordingsonderzoeken. In de bedrijfsvoering signaleerden wij in eerdere jaren tekortkomingen waarvan sommige helaas nog steeds voortduren. Wij zien dit jaar bovendien nieuwe risico’s in het financieel beheer. Daar staat tegenover dat de minister van JenV er in samenwerking met de gemeenten in slaagt om snel te handelen ten tijde van crises, bijvoorbeeld rond de opvang van Oekraïense ontheemden.

Onvoldoende voortgang knelpunten bedrijfsvoering

Enkele problemen in de bedrijfsvoering van het Ministerie van JenV komen ondanks verbeteracties maar moeizaam tot een oplossing. Bij het daadwerkelijk afpakken van crimineel vermogen is bijvoorbeeld nog steeds geen sprake van een beheerst proces. De minister van JenV moet, gebruikmakend van de wettelijke bevoegdheden die zij heeft ten aanzien van het OM, strakker gaan sturen op de verbetering van de afpakketen. Ook hebben zich nieuwe problemen voorgedaan bij de inkoop van goederen en diensten. Dit betrof onder meer complicaties met nieuwe ICT-systemen voor het bekostigen van forensische zorg binnen het nieuwe zorgprestatiemodel. De ICT-systemen waren niet op tijd klaar, zodat zorgaanbieders in 2022 lange tijd geen facturen voor verleende forensische zorg konden sturen aan de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Maar er zijn ook positieve ontwikkelingen. We zien bijvoorbeeld dat de in 2022 opgerichte Justitiële ICT Organisatie (JIO) zijn steentje bijdraagt aan de cyberweerbaarheid van het ministerie en van de uitvoeringsorganisaties.

Jaarlijks gemiddeld € 326 miljoen extra nodig voor 4 agentschappen

Wij hebben gekeken naar de financiële positie van 4 agentschappen van het Ministerie van JenV: de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), DJI, het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Deze instellingen hadden gemiddeld € 326 miljoen extra nodig gedurende de afgelopen begrotingsjaren. Dit komt vooral doordat de minister van JenV ze financiert aan de hand van strakke begrotingskaders. De minister herstelt de tekorten bij de agentschappen steeds, maar met name bij DJI en IND heeft hun taakuitvoering onder de situatie te lijden. Zo zorgen de tekorten bij de IND tot oplopende wachttijden bij asielaanvragen en bij DJI tot achterstallig onderhoud van ICT en huisvesting. Deze uitvoeringsproblemen zouden beperkt kunnen worden als de minister van JenV realistischer gaat ramen, begroten en toekennen volgens de essentie van het agentschapsmodel. Daarnaast zou de minister transparanter kunnen zijn richting parlement over wat er in de praktijk speelt qua verschil in begroting en realisatie bij de agentschappen.

Particuliere opvang Oekraïense ontheemden toereikend gecoördineerd

In 2022 heeft de staatssecretaris van JenV subsidie verleend aan een aantal hulpverleningsorganisaties voor het coördineren van opvang van Oekraïense ontheemden in gastgezinnen. Hoewel er weinig ontheemden zijn ondergebracht, is ons oordeel dat de staatssecretaris deze opvang toereikend coördineert. De staatssecretaris heeft het beleid tegen de achtergrond van een crisissituatie voortvarend opgezet, maar heeft wel een geringere bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen van mensenhandel en uitbuiting dan was beoogd.

Parlement ontbreekt het aan goed zicht op extra budget voor AIVD, MIVD en NCTV

Het kabinet-Rutte IV heeft bij zijn aantreden € 60 miljoen in 2022, oplopend tot € 300 miljoen structureel per jaar met ingang van 2027 extra uitgetrokken voor versterking van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) en voor vergroting van de weerbaarheid tegen dreigingen aan de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Wij hebben vastgesteld dat maximaal € 53 miljoen van de € 60 miljoen die beschikbaar was voor 2022 is uitgegeven. Er is geen coördinerend minister voor deze intensiveringen aangewezen. Het parlement heeft geen goed overzicht gekregen van de bestedingsdoelen en de realisatie daarvan. Wij beschouwen dat als een gemiste kans voor het parlement om zicht te houden op de effectiviteit en doelmatigheid van dit extra budget.

Financieel oordeel bij het Jaarverslag 2022 van het Ministerie van Justitie en Veiligheid