Resultaten verantwoordingsonderzoek 2023 Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking

Onze conclusies

In 2023 waren internationale crises, zoals oorlogen, van invloed op de begroting van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS). De armste landen werden als gevolg van de oorlog in Oekraïne hard geraakt door hogere voedsel- en energieprijzen. Mede hierdoor was de instroom van asielzoekers en ontheemden groter dan verwacht. De minister voor BHOS probeert mondiale uitdagingen het hoofd te bieden met een combinatie van handel en ontwikkelingssamenwerking, klimaat, voedsel, gezondheid, humanitaire hulp, opvang in de regio en multilaterale inzet. In 2023 hebben we specifiek onderzoek gedaan naar het extra geld voor opvang in de regio.

De minister voor BHOS heeft in 2023 € 3,9 miljard uitgegeven. Het BHOS-budget is gekoppeld aan het bruto nationaal inkomen (bni) van Nederland. Volgens de OESO-norm moet 0,7% van het bni besteed worden aan Official Development Assistance (ODA). In 2023 is het ODA-percentage uitgekomen op 0,66%.

Er mogen verschillende uitgaven aan het ODA-budget worden toegerekend, waaronder de kosten voor de eerstejaarsopvang van asielzoekers in Nederland. Dit zorgt ervoor dat het BHOS-budget fluctueert. Zo vielen de kosten voor eerstejaarsopvang in 2023 hoger uit dan geraamd, waardoor € 559 miljoen bezuinigd moest worden binnen de BHOS-begroting.

De minister voor BHOS is ook verantwoordelijk voor een aantal revolverende fondsen. De aangegane verplichtingen voor deze fondsen zijn circa € 2,5 miljard. De minister voor BHOS heeft bij de begrotingsbehandeling voor 2024 toegezegd om de informatievoorziening voor wat betreft de revolverende fondsen aan het parlement verder te verbeteren. Dit vinden wij positief en sluit aan op de aanbevelingen die wij deden in ons rapport Zicht op revolverende fondsen van het Rijk uit 2019 (Algemene Rekenkamer, 2019). 

In 2023 hebben we onderzoek gedaan naar het extra geld voor opvang in de regio. De minister voor BHOS maakt sinds 2018 jaarlijks een budget van € 128 miljoen vrij voor opvang in de regio. Volgens afspraken in het coalitieakkoord Rutte IV is dit budget in 2022 verhoogd met € 60 miljoen, en wordt het verder verhoogd met structureel € 120 miljoen vanaf 2025. 
‘Opvang in de regio’ betekent: de opvang van vluchtelingen en ontheemden in de regio van oorsprong. Het gaat hierbij om mensen die op zoek zijn naar een veilige plek, omdat ze moeten vluchten voor oorlog of geweld. We onderzochten of de minister voor BHOS de inzet van extra geld voor opvang in de regio en de daarmee te bereiken resultaten zorgvuldig heeft onderbouwd. Ook hebben we gekeken naar de voortgang van deze intensivering; hoeveel is er uitgegeven en met welk resultaat? 

Conclusies onderzoek opvang in de regio

De minister heeft regelmatig aan het parlement gecommuniceerd dat het doel van het opvang-inde-regiobeleid is om irreguliere migratie naar de Europese Unie (EU) tegen te gaan. De minister voor BHOS volgt het effect van het Nederlandse opvang-in-de-regiobeleid op irreguliere migratie naar de EU niet en het doel is ook niet geoperationaliseerd. Wetenschappelijk onderzoek biedt geen uitsluitsel over de vraag of opvang-in-deregiobeleid irreguliere migratie tegengaat.

In de praktijk heeft de minister voor BHOS 3 doelen vastgesteld om een bijdrage te leveren aan opvang in de regio. Voor de doelen ‘onderwijs’ en ‘betere kans op werk’ zijn streefwaardes geformuleerd, voor het doel ‘bescherming’ niet. De minister voor BHOS heeft concrete doelen met streefwaardes geformuleerd en rapporteert veel over de resultaten. Dit is positief.

Net zoals in ons rapport Resultaten tellen (Algemene Rekenkamer, 2024a) zien we dat de begrotingsindicatoren een beperkt beeld van de werkelijkheid geven.
Naar aanleiding van de inzet van extra geld heeft de minister de streefwaardes verhoogd, maar hiervoor is geen cijfermatige onderbouwing. Ook zijn de streefwaardes niet onderling vergelijkbaar, omdat ze uitgaan van verschillende tijdvakken.
Er was in 2023 minder budget beschikbaar dan aanvankelijk begroot voor opvang in de regio. In totaal is er € 208 miljoen uitgegeven in 2023.

Het aantal projecten voor opvang in de regio neemt ieder jaar af. Dit zorgt voor minder fragmentatie en ook dat vinden we positief. De uitvoering van het opvang-in-de-regiobeleid is daarmee in lijn met het programma Minder, Beter, Flexibeler van de minister.

Samenvattend financieel oordeel bij het Jaarverslag 2023 van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking