Energiebesparingsplicht, 2008-2023

Dat blijkt uit het onderzoek Energiebesparingsplicht 2008-2023, dat op 21 november 2024 is gepubliceerd. De Algemene Rekenkamer stelt dat het niet plausibel is dat de ambities van dit rijksbeleid voor energiebesparing in de afgelopen 15 jaar zijn gehaald. Tot 1 juli 2023 vielen circa 90.000 bedrijven en instellingen (scholen, kerken, verenigingen) onder deze verplichting, daarna is de doelgroep nog eens uitgebreid met circa 17.500 andere bedrijven. 
Uit ons onderzoek blijkt dat de minister geen grip heeft op de uitvoering van het toezicht op de naleving van de plicht. Daar zijn gemeenten en provincies voor verantwoordelijk. Hoeveel gemeenten en provincies aan toezicht en handhaving betalen is onbekend. De bijdrage van de rijksoverheid is ruim € 18 miljoen geweest in 2023. Die financiering door de rijksoverheid, provincies en gemeenten zou toereikend moeten zijn voor het toezicht dat de minister wenst: elk bedrijf eens in de 4 jaar controleren. Hiervoor zijn jaarlijks 22.500 controles nodig. In de praktijk zijn het er enkele duizenden; in 2023 is dat opgelopen tot 9.400 controles. 
Gelijktijdig met het onderzoek van de Algemene Rekenkamer heeft de Vereniging van Rekenkamers namens 109 deelnemende gemeentelijke en provinciale rekenkamers op 21 november over het toezicht op deze energiebesparingsplicht eigen onderzoek gepubliceerd.

Aanpak van toezicht niet doelmatig

De Algemene Rekenkamer betwijfelt of het doelmatig is om alle betrokken bedrijven te controleren. Toezicht op grote bedrijven die vallen onder het Europees systeem van CO2-handel, ETS, levert naar verwachting meer op tegen lagere kosten dan toezicht bij de grote hoeveelheid kleine bedrijven met een energiebesparingsplicht. De Algemene Rekenkamer doet de aanbeveling het toezicht efficiënter in te richten.

Kosten toezicht en energiebesparing per categorie bedrijven

Minderheid bedrijven leeft verplichting volledig na

De verplichting geldt als bedrijven en instellingen per jaar minstens 50.000 kWh stroom of 25.000 m3 gas verbruiken. Slechts een minderheid van de ruim 90.000 bedrijven en instellingen die al voor 2023 onder de plicht viel, leeft de verplichting van energie besparen helemaal na. Brancheverenigingen geven aan dat met name kleine bedrijven de regels complex en onduidelijk vinden. 
Al sinds 1993 bestaat deze verplichting om energie te besparen. Energiebesparing behoort tot de instrumenten om te voldoen aan internationale klimaatafspraken. Blijft de energiebesparing achter, dan haalt Nederland mogelijk haar deel van de Europese doelstellingen niet. Energiebesparing kan ook bijdragen aan minder CO2-uitstoot en dat Nederland minder afhankelijk wordt van het buitenland. 

Aanpak van onderzoek

Voor dit onderzoek hebben wij een documentstudie gedaan van openbare informatie, stukken van de ministeries van EZK (nu KGG), IenW, LNV (nu LVVN) en BZK. Ook hebben wij medewerkers van die ministeries geïnterviewd. Tevens hebben wij gesproken met medewerkers van handhavingsdiensten en brancheorganisaties van de doelgroep die onder de energiebesparingsplicht valt.

Reactie minister en nawoord Algemene Rekenkamer

De minister van Klimaat en Groene Groei heeft bestuurlijk gereageerd op de conclusies en aanbevelingen. Zij erkent dat het inzicht in de opbrengsten van de energiebesparingsplicht in de afgelopen jaren beperkt was. En ook dat onduidelijk is wat het toezicht heeft opgeleverd. Wel is door een informatieplicht in te stellen voor bedrijven verbetering zichtbaar. Zij wil de plicht in 2027 actualiseren. 
Wij hebben het onderzoek in een briefing aan de Tweede Kamer toegelicht en via een persconferentie samen met de Vereniging van Rekenkamers aan de verzamelde media gepresenteerd op 21 november 2024. 

Heeft u feedback over dit onderzoek?

Wij heten alle feedback op onze onderzoeken van harte welkom. Wat vindt u van dit rapport? Heeft u er vragen over of heeft u behoefte aan nadere uitleg? Mail ons dan op feedback@rekenkamer.nl. We nemen alle e-mails in overweging en zullen ze met zorg behandelen.