Welke maatregelen heeft de EU genomen naar aanleiding van de Russische invasie in Oekraïne?

Op 24 februari 2022 begon Rusland een militaire invasie in Oekraïne. De oorlog in Oekraïne heeft grote humanitaire gevolgen voor de inwoners van het land. Er is een grote stroom vluchtelingen op gang gekomen in de richting van diverse lidstaten van de EU. 

Op 4 maart 2022 heeft de Raad van de EU (bestaande uit ministers van de EU-lidstaten) besloten om de Tijdelijke beschermingsrichtlijn te activeren – dat was voor het eerst sinds de inwerkingtreding van deze richtlijn op 7 augustus 2001. De activering van de richtlijn betekent dat Oekraïense onderdanen die sinds 24 februari 2022 ontheemd zijn geraakt door de militaire invasie van Rusland, tijdelijke bescherming krijgen in de EU.

De tijdelijke bescherming houdt in dat Oekraïense vluchtelingen in de EU-lidstaten mogen verblijven zonder dat zij asiel hoeven aan te vragen. Zij hebben recht op bijvoorbeeld huisvesting en onderwijs en ze mogen in de EU werken. Op 28 september 2023 is de Tijdelijke beschermingsrichtlijn verlengd met 1 jaar tot 4 maart 2025.

Op 17 januari 2024 oordeelde de Raad van State dat de tijdelijke bescherming van vluchtelingen die in Oekraïne een tijdelijke verblijfsvergunning hebben in verband met bijvoorbeeld werk of studie, zogeheten derdelanders, eindigt per 4 maart 2024, zoals het kabinet had besloten. Op 25 april 2024 legde de Raad van State aan het Europese Hof van Justitie de vraag voor of de tijdelijke bescherming van deze derdelanders eerder kan worden beëindigd of dat deze groep net zo lang bescherming moet krijgen als Oekraïners, staatlozen en derdelanders met een permanent verblijfvergunning. Tot daarover duidelijkheid bestaat, hoeven derdelanders Nederland niet te verlaten.

Volgens informatie van EUROSTAT hebben op 29 februari 2024 ruim 4,2 miljoen vluchtelingen uit Oekraïne tijdelijke bescherming in een EU-lidstaat. In Nederland waren tot 3 mei 2024 110.140 vluchtelingen uit Oekraïne geregistreerd.

Meer informatie

• Tekst van de Tijdelijke beschermingsrichtlijn (2001)
• Besluit van de Raad van de EU tot invoering van tijdelijke bescherming voor ontheemden uit Oekraïne (04-03-2022)
• Informatie van de rijksoverheid over verlenging van de Tijdelijke beschermingsrichtlijn (28-09-2023) 
• Opvang derdelanders stopt na 4 maart 2024 - Rijksoverheid over beëindiging tijdelijke bescherming derdelanders uit Oekraïne (24-01-2024)
• Afdeling bestuursrechtspraak stelt vragen aan Europees Hof over 'derdelanders' uit Oekraïne, nieuwsbericht van de Raad van State over vragen aan het Europese Hof van Justitie over tijdelijke bescherming derdelanders (25-04-2024)
• Number of people under temporary protection at 4.2 million - Nieuwsbericht EUROSTAT over de tijdelijk bescherming van Oekraïense ontheemden (08-04-2024)
• Mededeling van de Europese Commissie over 1 jaar tijdelijke bescherming (08-03-2023)
• Informatie van het DG HOME over migratie vanuit Oekraïne
• Cijfers over de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland

De EU heeft sinds het begin van de oorlog in Oekraïne 13 pakketten met sanctiemaatregelen opgelegd aan Rusland. Het gaat onder meer om economische sancties, zoals het afsluiten van een groot aantal Russische banken van het betalingssysteem SWIFT en een verbod op de uitvoer en invoer van bepaalde goederen. De sancties zijn bedoeld (1) om schade toe te brengen aan het vermogen van het Kremlin om de oorlog te financieren, (2) om de Russische politieke elite die medeverantwoordelijk is voor de invasie duidelijk de economische en politieke kosten te laten voelen en (3) om de economische basis van Rusland te verzwakken. De Europese Commissie verstrekt via haar website uitgebreide informatie over de opgelegde sancties. 

Op 28 november 2022 heeft de Raad van de EU het schenden van de sancties toegevoegd aan de lijst van EU-misdrijven.

Op 12 december 2023 bereikten de Raad en het Europees Parlement een akkoord over het voorstel van de Europese Commissie van 2 december 2022 voor een richtlijn over de definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen. Op 12 april 2024 stemde de Raad definitief in met de richtlijn.

Meer informatie

• Overzicht van pakketten met EU sanctiemaatregelen tegen Rusland
• Uitleg van de Europese Commissie over EU-sancties tegen Rusland
• Persbericht van de Raad van de EU over schending van beperkende maatregelen op lijst van EU-misdrijven (28-11-2022)
• Persbericht van de Raad van de EU over definitieve instemming met richtlijn over definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen (12-04-2024)
• Richtlijn over definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen (PDF)

Lidstaten van de EU zijn voor een deel van hun energiebronnen, met name aardgas, afhankelijk van Rusland. De oorlog in Oekraïne heeft gevolgen voor de energievoorziening. Dit geldt voor zowel de leveringszekerheid als de energieprijzen. Voor de aanpak hiervan heeft de Europese Commissie op 18 mei 2022 het REPowerEU-plan gepresenteerd.

Het REPowerEU-plan is bedoeld om de gevolgen op te vangen die de oorlog in Oekraïne in de EU heeft voor de energiezekerheid, de hoogte van de energieprijzen en de energieafhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit Rusland. De Europese Commissie wil met dit plan de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen op korte termijn verminderen en de energietransitie versnellen. Als onderdeel van het plan is op 7 april 2022 een EU-energieplatform opgericht, waar de lidstaten op vrijwillige basis met elkaar kunnen samenwerken om betaalbare energieleveringen van betrouwbare partners veilig te stellen.

Meer informatie

• Tekst van het REPowerEU-plan
• REPowerEU: A plan to rapidly reduce dependence on Russian fossil fuels and fast forward the green transition, persbericht van de Europese Commissie over het REPowerEU-plan (18-05-2022)
• ‘REPowerEU in een oogopslag’: uitleg van de Europese Commissie
• ‘Energieplatform van de EU’: uitleg van de Europese Commissie

Hieronder volgt een overzicht van de verordeningen, richtlijnen en interventies die de Europese Commissie in samenspraak met de Raad van de EU en het Europees Parlement sinds juni 2022 heeft ingesteld om de knelpunten rond energiezekerheid en de energieprijzen in de EU aan te pakken:

• Op 27 juni 2022 is Verordening 2022/1032 aangenomen over de opslag van gas ten behoeve van de leveringszekerheid van gas in de EU. 
• Op 5 augustus 2022 is Verordening 2022/1369 vastgesteld. Deze verordening heeft tot doel de vraag naar gas met 15 procent te verminderen. Het streefcijfer is in maart 2023 en vervolgens in maart 2024 – in de vorm van een aanbeveling – verlengd met een jaar. 
• Op 6 oktober 2022 is Verordening 2022/1854 vastgesteld, die voorziet in een noodinterventie om de sterk gestegen energieprijzen aan te pakken.
• Op 19 december 2022 is Verordening 2022/2576 aangenomen. Dit is een noodverordening om de hoge gasprijzen in de EU aan te pakken en de voorzieningszekerheid gedurende de winter te waarborgen. Op basis van de noodverordening is aansluitend het AggregateEU-mechanisme opgezet, waarmee gezamenlijk gas kan worden ingekocht (één van de pijlers van het hiervoor genoemde EU-energieplatform). Op 22 december 2023 heeft de Raad de verordening met een jaar verlengd tot en met 31 december 2024.
• Op 22 december 2022 is de tijdelijke Verordening 2022/2577 vastgesteld. Deze verordening is bedoeld om de uitrol van hernieuwbare energie te versnellen. De verordening is van kracht gedurende 18 maanden vanaf 30 december 2022. Op 22 december 2023 heeft de Raad een aantal gewijzigde bepalingen verlengd tot en met 30 juni 2025.
• Eveneens op 22 december 2022 heeft de Raad Verordening 2022/2578 aangenomen. Daarmee is een marktcorrectiemechanisme in werking gesteld om bedrijven en huishoudens in de EU te beschermen tegen buitensporig hoge gasprijzen. Op 22 december 2023 heeft de Raad de verordening verlengd tot en met 31 januari 2025.
• Op 14 december 2023 hebben de Raad en het Parlement een voorlopig akkoord bereikt over de hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt van de EU. Doel is onder meer om de elektriciteitsprijzen minder afhankelijk te maken van de volatiele prijzen voor fossiele brandstoffen en om consumenten te beschermen tegen prijspieken.
• Op 18 maart 2024 heeft de Raad Verordening 2024/1106 aangenomen die de groothandelsmarkt voor energie in de EU beter moet beschermen tegen marktmanipulatie.

Zowel de Europese Commissie als de Raad van de EU geven op hun websites een overzicht van de EU-maatregelen die zijn genomen om de energiecrisis aan te pakken.

Meer informatie

• Verordening 2022/1032 over opslag van gas (29-06-2022)
• Verordening 2022/1369 over vermindering van vraag naar gas  (05-08-2022)
• Tekst van Verordening 2022/1854 over aanpak van sterk gestegen energieprijzen (06-10-2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over noodinterventie voor om rekeningen voor Europeanen te verlagen (14-09-2022)
• Persmededeling van de Raad van de EU over goedkeuring streefcijfer voor vermindering van gasvraag met 15% (30-03-203)
• Verordening 2022/2576 over aanpak hoge gasprijzen
• Gezamenlijke gasaankoop: AggregateEU-mechanisme vergroot energiezekerheid in Europa - Uitleg van de Europese Commissie over het AggregateEU-mechanisme (25-04-2023)
• Uitleg van de Europese Commissie over het AggregateEU-mechanisme (25-04-2023)
• Tekst van tijdelijke Verordening 2022/2577 om uitrol van hernieuwbare energie te versnellen (22-12-2022)
• Tekst van Verordening 2022/2578 over marktcorrectiemechanisme om bedrijven en huishoudens te beschermen tegen hoge gasprijzen (22-12-2022)
• Persbericht van de Raad van de EU over verlenging 3 noodverordeningen (22-12-2023) 
• Persbericht van de Raad van de EU over hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt van de EU (14-12-2023)
• Persbericht van de Raad van de EU over verordening tegen marktmanipulatie (18-03-2024)
• Persbericht van de Raad van de EU over aanbeveling verlenging streefcijfer 15% vraagreductie gas (25-03-2024) 
•  Verordening 2024/1106 over verbetering van de bescherming tegen marktmanipulatie op de groothandelsmarkt voor energie (11-04-2024)
• Uitleg van de Europese Commissie over EU-maatregelen om energiecrisis aan te pakken
• Uitleg van de Raad van de EU over EU-maatregelen om energiecrisis aan te pakken
• Uitleg van de Raad van de EU over de hervorming van de elektriciteitsmarkt

De Russische inval in Oekraïne heeft geleid tot (economische) sancties vanuit de EU, tot grote aantallen vluchtelingen die in de EU-lidstaten moeten worden opgevangen, tot knelpunten in de leveringszekerheid van energie en tot hoge energieprijzen. Dit alles heeft financiële gevolgen voor EU-lidstaten. Om die gevolgen op te vangen heeft de EU verschillende financiële maatregelen getroffen.
 

Cohesieactie voor vluchtelingen in Europa (CARE)

Op 6 april 2022 is Verordening 2022/562 vastgesteld. Deze zogenoemde CARE-verordening (CARE staat voor: Cohesion’s Action for Refugees in Europe) biedt lidstaten de mogelijkheid om binnen het bestaande cohesiebeleid noodsteun te verlenen aan vluchtelingen uit Oekraïne. Lidstaten mogen resterende EU-budgetten uit de cohesiefondsen over de periode 2014-2020 herbestemmen om de problemen op het gebied van migratie aan te pakken. De cohesiefondsen in kwestie zijn: het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Europees Sociaal Fonds (ESF) en het Europees Fonds voor Meest Behoeftigen (EFMB).
Geld uit het EFRO en het ESF mag op basis van de CARE-verordening worden ingezet voor alle soorten maatregelen, ongeacht of deze normaal gesproken zouden worden gefinancierd vanuit het EFRO dan wel het ESF.

In 2022 kon ook de € 10 miljard die vanuit herstelbijstand in het programma REACT-EU beschikbaar was gesteld voor cohesie en de regio’s van Europa, worden ingezet om de uitdagingen op het gebied van migratie aan te pakken. REACT-EU voorziet in een extra bedrag voor het cohesiebeleid van de lidstaten over de periode 2014-2020, met als overkoepelend doel het herstel van de gevolgen van de coronacrisis. Maar ook uitgaven voor concrete acties ten behoeve van vluchtelingen kwamen met ingang van 24 februari 2022 voor steun in aanmerking. Op 12 april 2022 is Verordening (EU) 2022/613 vastgesteld. Hierin is geregeld dat EU-lidstaten een hogere voorfinanciering kunnen krijgen van in totaal € 3,4 miljard, afkomstig uit de REACT-EU-middelen.

Op 19 oktober 2022 werd Verordening 2022/2039 vastgesteld. Deze zogenoemde FAST-CARE-verordening (FAST staat voor: Flexible Assistance for Territories) regelt extra flexibiliteit om de gevolgen van de militaire agressie van Rusland op te vangen. FAST-CARE biedt verdere flexibiliteit voor de lidstaten in het cohesiebeleid. Dit gebeurt onder andere door verhoging van de voorfinanciering met € 3,5 miljard.

Meer informatie

• Verordening 2022/562 (CARE)
• CARE – Cohesion’s Action for Refugees in Europe - Uitleg van de Europese Commissie over CARE
• Uitleg van de Europese Commissie over REACT-EU
• Verordening 2022/613 over verhoging van de voorfinanciering uit de REACT-EU-middelen (12-04-2022)
• Oekraïne: 3,4 miljard euro React-EU-voorfinanciering voor lidstaten die vluchtelingen uit Oekraïne opvangen - persbericht van de Europese Commissie over verhoging van de voorfinanciering uit REACT-EU (23-03-2022)
• Verordening 2022/2039 over extra flexibiliteit om de gevolgen van de militaire agressie van de Russische Federatie op te vangen (19-10-2022)
• Oekraïne: Cohesiebeleid voert steun op om de gevolgen van Russische agressie in Oekraïne aan te pakken met “Flexibele bijstand aan gebieden” - persbericht van de Europese Commissie over de FAST-CARE-verordening (29-06-2022)

Versoepeling van regels in het Stabiliteits- en Groeipact

Tijdens de coronacrisis zijn de regels van het Stabiliteits- en Groeipact door de Europese Commissie versoepeld. Deze beleidslijn is door de oorlog in Oekraïne met 1 jaar verlengd tot 2024. Dat betekent dat EU-lidstaten een begrotingstekort en staatsschuld mochten hebben boven de normen van het Stabiliteits- en Groeipact (respectievelijk 3% en 60%). De Europese Commissie legde daarvoor geen sancties op. Eind 2023 is deze zogeheten ontsnappingsclausule gedeactiveerd.

Op 29 april 2024 bereikten de ministers van Financiën van de 27 EU-lidstaten een definitief akkoord over de voorstellen voor de herziening van de begrotingsregels. De dag erna zijn de nieuwe Europese begrotingsregels in werking getreden.

Meer informatie

• Persbericht Raad van de EU over akkoord en inwerkingtreding nieuwe Europese begrotingsregels (29-04-2024)
• Persbericht van de Europese Commissie over verlenging versoepelde toepassing van Stabiliteits- en Groeipact-regels tot 2024 (23-05-2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over deactiveren ‘ontsnappingsclausule’ inzake normen van het Stabiliteits- en Groeipact (08-03-2023)
• Hoe zorgt de EU ervoor dat de begrotingen van EU-lidstaten aan de budgettaire spelregels voldoen? - Achtergrondinformatie van de Algemene Rekenkamer over het Stabiliteits- en Groeipact

Tijdelijk crisiskader voor staatssteunmaatregelen

Binnen de EU is staatssteun aan bedrijven in principe niet toegestaan. Daarmee wordt oneerlijke concurrentie voorkomen. In bepaalde gevallen kan de Europese Commissie – onder strenge voorwaarden – wel akkoord gaan met het verlenen van staatssteun. 

Om de economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne te verzachten en zwaar getroffen ondernemingen en sectoren te ondersteunen, heeft de Europese Commissie op 23 maart 2022 een Tijdelijk crisiskader voor staatssteunmaatregelen ter ondersteuning van de economie na de Russische agressie tegen Oekraïne gepresenteerd. Dit tijdelijke kader is 2 keer gewijzigd en op 9 maart 2023 vervangen door het tijdelijke crisis- en transitiekader. Dat kader is 1 keer gewijzigd. Lidstaten hebben tot 30 juni 2024 de ruimte om steun te verlenen aan bedrijven die worden geraakt door de opgelegde sancties of bedrijven te compenseren voor extra kosten door hoge gasprijzen. Na 31 december 2023 mogen lidstaten echter geen liquiditeitssteun meer geven in de vorm van bijvoorbeeld staatsgaranties. Het kader biedt lidstaten de ruimte om tot 31 december 2025 steun te verlenen voor het bevorderen van de transitie naar een klimaatneutrale economie.

EU-lidstaten moeten de Europese Commissie wel om toestemming vragen voordat ze in het kader van de oorlog in Oekraïne staatssteun kunnen verlenen. De Commissie publiceert regelmatig een geactualiseerd overzicht met maatregelen die onder het tijdelijk kader zijn goedgekeurd.  

Voor Nederland zijn tot 25 april 2024 5 staatssteunbeslissingen onder het tijdelijk kader bekend. Hiermee is in totaal een bedrag van circa € 2,5 miljard gemoeid. Het gaat onder meer om een maatregel ter ondersteuning van hernieuwbare warmteprojecten, de glastuinbouwsector, een maatregel ter ondersteuning van kleine energiegebruikers en een steunregeling voor energie-intensieve ondernemingen. Ook heeft de Europese Commissie goedkeuring gegeven aan een Nederlandse regeling van maximaal € 406,4 miljoen ter ondersteuning van het vullen van de gasopslag Bergermeer in de context van de Russische invasie van Oekraïne. De Europese Commissie verleende op 7 juli 2023 goedkeuring aan de herintroductie van deze regeling van maximaal € 370 miljoen.

Meer informatie

• Europese regels voor staatssteun (state aid)
• Europese regels voor staatssteun in het kader van Russische invasie in Oekraïne
• Tijdelijk crisiskader voor staatssteunmaatregelen ter ondersteuning van de economie na de Russische agressie tegen Oekraïne (24-03-2022)
• Tijdelijk crisis- en transitiekader voor staatssteunmaatregelen ter ondersteuning van de economie na de Russische agressie tegen Oekraïne (17-03-2023)
• Persbericht van de Europese Commissie over bijstellen van de geleidelijke uitfasering van bepaalde crisisinstrumenten van het tijdelijke crisis- en transitiekader voor staatssteun (20-11-2023)
• Verklaring van de Europese Commissie over het tijdelijk crisiskader ter ondersteuning van de economie in de context van de Russische invasie van Oekraïne (23-03-2023)
• Staatssteun: Commissie keurt tijdelijk crisis- en transitiekader goed om transitie naar klimaateneutrale economie verder te ondersteunen - persbericht van de Europese Commissie over toegestane steunverlening ter bevordering van de transitie naar een economie met netto nul CO2-uitstoot (09-03-2023)
• Overzicht van de Europese Commissie met goedgekeurde steunmaatregelen onder het tijdelijke crisis- en transitiekader
• Commission welcomes provisional agreement on tackling ship-source pollution to help make European seas cleaner - persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring Nederlandse regeling voor steun voor eco-activiteiten in de primaire agrarische productie (16-02-2024)
• Persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring Nederlandse regeling voor steun voor hernieuwbare warmteprojecten (9-11-2023)
• Nieuwsbericht van de Europese Commissie over goedkeuring van de Nederlandse steunmaatregel voor de glastuinbouwsector in de context van de Russische invasie van Oekraïne (05-04-2023)
• Staatssteun: Commissie geeft groen licht voor Nederlandse steunregeling voor kleine energieverbruikers ter waarde van 1 miljard euro in de context van de Russische oorlog tegen Oekraïne - nieuwsbericht van de Europese Commissie (16-12-2022)
• Nieuwsbericht van de Europese Commissie over goedkeuring van de Nederlandse steunmaatregel voor kleine energiegebruikers in de context van de Russische invasie van Oekraïne (16-12-2022)
• Nieuwsbericht van de Europese Commissie over goedkeuring van de Nederlandse steunmaatregel voor energie-intensieve ondernemingen in de context van de Russische invasie van Oekraïne (13-04-2023)
• Persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring van de Nederlandse regeling ter ondersteuning van het vullen van de gasopslag Bergermeer in de context van de Russische invasie van Oekraïne (12-07-2022)
• EU Energy Platform: Commission invites international suppliers to respond to second joint gas purchasing - persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring herintroductie regeling ter ondersteuning van het vullen van de gasopslag Bergermeer (07-07-23)

Behalve steunverlenende maatregelen voor de EU-lidstaten om de gevolgen van de Russische aanval op Oekraïne te beperken, heeft de EU ook verschillende maatregelen genomen om Oekraïne zelf te ondersteunen.

Humanitaire en militaire steun

De EU en de lidstaten bieden sinds het begin van de Russische invasie humanitaire steun aan Oekraïne. Het gaat zowel om materiële steun via het Uniemechanisme voor civiele bescherming als om militaire steun via de Europese Vredesfaciliteit. Voor humanitaire steun aan burgers die door de oorlog worden geraakt heeft de EU tot april 2024 € 926 miljoen uitgetrokken. Daarvan is € 860 miljoen bestemd voor Oekraïne en € 66 miljoen voor de Oekraïners die naar buurland Moldova zijn gevlucht.  Tot 23 april 2024 hebben de EU-lidstaten € 11,1 miljard euro vrijgemaakt in het kader van de Europese Vredesfaciliteit ter ondersteuning van de Oekraïense strijdkrachten en bescherming van de burgerbevolking.

Op 17 oktober 2022 heeft de Raad van de EU een militaire bijstandsmissie ter ondersteuning van Oekraïne ingesteld (de European Union Assistance Mission Ukraine). Het doel van de missie is om bij te dragen aan de versterking van het militaire vermogen van de Oekraïense strijdkrachten, zodat Oekraïne de territoriale integriteit en soevereiniteit binnen zijn internationaal erkende grenzen kan verdedigen en zijn burgers kan beschermen. De missie is van start gegaan op 15 november 2022. De financiering loopt via de Europese Vredesfaciliteit. Op 28 november 2023 heeft de Raad de steun voor het opleiden van Oekraïense strijdkrachten verhoogd. Hiermee komt het totaal op € 255 miljoen.

Meer informatie

• Uitleg van de Europese Commissie over het Uniemechanisme voor civiele bescherming
• Uitleg van de Raad van de EU over de Europese Vredesfaciliteit
• Uitleg van de Raad van de EU over de bijdrage aan humanitaire steun en de ondersteuning Oekraïense strijdkrachten.
• Persmededeling van de Raad van de EU over een militaire bijstandsmissie voor Oekraïne (15-11-2022)
• Informatie van het EEAS over de European Union Assistance Mission Ukraine (november 2022)
• Persbericht van de Raad van de EU over financiering voor opleiden Oekraïense strijdkrachten (28-11-2023)

Financiële steun

- Macro-financiële bijstand

Op 1 februari 2022 kondigde de Europese Commissie in een voorstel voor een besluit om tot een bedrag van €1,2 miljard nood macro-financiële bijstand te verstrekken aan Oekraïne. Dit voorstel is aangenomen door het Europees Parlement en de Raad van de EU op 24 februari 2022. Dit bedrag is in twee tranches uitgekeerd, respectievelijk op 11 maart 2022 en op 18 maart 2022.

Op 18 mei 2022 kondigde de Europese Commissie in een mededeling het voorstel aan om tot een bedrag van € 9 miljard buitengewone macrofinanciële bijstand te verstrekken aan Oekraïne, in de vorm van leningen. Dit voorstel is bekrachtigd door de Europese Raad.

De Europese Commissie heeft begin augustus € 1 miljard en op 18 oktober 2022, 23 november 2022 en 14 december 2022 in totaal een pakket van € 5 miljard aan buitengewone macrofinanciële bijstand aan Oekraïne uitgekeerd. Zoals gebruikelijk bij macrofinanciële bijstand leent de Commissie hiervoor namens de EU geld bij financiële instellingen en op de kapitaalmarkt. Nederland staat hierbij garant voor circa € 0,2 miljard. In totaal is in 2022 €7,2 miljard aan macrofinanciële bijstand uitgekeerd aan Oekraïne.

Verder kondigde de Europese Commissie op 9 november 2022 een voorstel aan voor een stabiel en voorspelbaar steunpakket voor Oekraïne van maximaal € 18 miljard in 2023. Dit voorstel is op 14 december 2022 door het Europees Parlement en de Raad aangenomen. Op 17 januari 2023 werd een eerste termijn van € 3 miljard aan leningen uitbetaald, gevolgd door uitbetalingen van € 1,5 miljard in iedere maand van 2023. Op grond van de bestaande verdeelsleutels in de EU staat Nederland garant voor circa € 1 miljard. Daarnaast bedragen de rentelasten voor Nederland jaarlijks circa € 40 miljoen.

Meer informatie

• Besluit van het Europees Parlement en de Raad van de EU ten behoeve van nood macrofinanciële bijstand aan Oekraïne
• Informatie over uitbetaling nood macrofinanciele bijstand aan Oekraïne
• Mededeling van de Europese Commissie over hulp voor en wederopbouw van Oekraïne (18-05-2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over plannen voor de wederopbouw van Oekraïne op langere termijn (18-05-2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over de eerste tranche macrofinanciële steun voor Oekraïne (augustus 2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over de tweede tranche macrofinanciële steun voor Oekraïne (18-10-2022)
• Nieuwsbericht van de Europese Commissie over de derde tranche macrofinanciële steun voor Oekraïne (23-11-2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over een stabiel en voorspelbaar steunpakket voor Oekraïne in 2023 (09-11-2022)
• Nieuwsbericht van de Europese Commissie over uitbetalingen van € 1,5 miljard in 2023 aan macrofinanciële steun voor Oekraïne (21-03-2023)
• Kamerbrief over de kabinetsappreciatie van het Commissievoorstel voor macrofinanciële bijstand 2023 aan Oekraïne (29-11-2022)
• Uitleg van de Europese Commissie over macrofinanciële bijstand aan Oekraïne

- Oekraïne Faciliteit 

Op 20 juni 2023 heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan om voor de periode 2024-2027 een Oekraïne Faciliteit op te richten. Het doel ervan is te “voorzien in zowel herstelbehoeften op korte termijn als wederopbouw en modernisering van Oekraïne op middellange termijn”.

De faciliteit bestaat uit maximaal € 50 miljard (lopende prijzen), waarvan € 33 miljard bestemd is voor leningen en € 17 miljard aan niet-terugbetaalbare steun zoals subsidies en garanties.

De voorgestelde faciliteit bestaat uit drie pijlers: (I) financiële steun voor een door Oekraïne op te stellen hervormings- en investeringsagenda (het Oekraïneplan), (II) een investeringskader om publieke en private financiering voor Oekraïne te mobiliseren; en (III) technische bijstand en ondersteunende maatregelen voor implementatie van hervormingen gerelateerd aan het EU-toetredingstraject van Oekraïne en voor capaciteitsopbouw. Leningen worden onder pijler I verstrekt en hebben een maximale looptijd van 35 jaar.

Het Europees Parlement stemde op 17 oktober 2023 in met het voorstel. In de Europese Raad van 14 december 2023 bereikten de EU-lidstaten nog geen overeenstemming over het voorstel.

Meer informatie

• Persbericht Europese Commissie over eerste betalingen uit Oekraïne Faciliteit (26-04-2024)
• Persbericht van de Rijksoverheid over steunpakket van € 50 miljard (01-02-2024)
• Persbericht van de Rijksoverheid over instemming ministerraad met steunpakket (09-02-2024)
• Persbericht van de Raad van de EU over goedkeuring instelling van de Oekraïne Faciliteit (28-02-2024)
• Tekst van Verordening 2024/792 tot instelling van de Oekraïne Faciliteit (29-02-2024)
• Appreciatie kabinet Oekraïne Faciliteit (bnc-fice 28-8-2023)
• Informatie van de Raad van de EU over de faciliteit voor Oekraïne
• Voorstel om een Oekraïne Faciliteit op te richten (20-6-2023)
• Appreciatie kabinet Oekraïne Faciliteit (bnc-fice 28-8-2023)

Import- en exportmaatregelen

Op 12 mei 2022 heeft de Europese Commissie een actieplan gepresenteerd voor de oprichting van zogenoemde solidariteitscorridors om de export en import van met name agrarische producten zoals graan mogelijk te maken. Tot dusver is meer dan € 2 miljard vrijgemaakt om de solidariteitscorridors op te schalen, met behulp van bijdragen van de Commissie, de Europese Investeringsbank, de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling en de Wereldbank. De Europese Commissie maakt daarbij onder andere gebruik van de Connecting Europe Facility.

Ook zijn met ingang van 4 juni 2022 in de EU alle invoerrechten en quota voor exportproducten uit Oekraïne voor de periode van 1 jaar opgeheven. Dat geldt ook voor de Europese anti-dumping- en vrijwaringsmaatregelen voor staalexport door Oekraïne. De maatregelen zijn bedoeld om de export uit Oekraïne naar de EU te stimuleren en de omstandigheden voor Oekraïense producenten en exporteurs te verlichten. Op 25 mei 2023 heeft de Raad van de EU de handelsvoordelen verlengd tot juni 2024. Op 8 april 2024 heeft de Raad de handelsmaatregelen vervolgens verlengd tot en met 5 juni 2025.

Tegelijkertijd heeft de EU besloten bepaalde landbouwproducten nog beter te beschermen door de vrijwarings¬maatregelen te versterken. Dit houdt ook in dat rekening wordt gehouden met eventuele negatieve gevolgen voor de markt in een of meer lidstaten, en niet alleen voor de EU-markt als geheel, zoals nu het geval is.

De Europese Commissie heeft op 1 juli 2022 een besluit aangenomen op grond waarvan de lidstaten tijdelijk kunnen afzien van douanerechten en btw op de invoer uit derde landen van diverse reddingsmiddelen, zoals levensmiddelen, dekens en tenten, die bestemd zijn voor door de oorlog getroffen Oekraïners. Deze maatregel is met terugwerkende kracht van toepassing vanaf 24 februari 2022 en geldt tot en met 31 december 2022. Op 17 april 2023 heeft de Commissie op verzoek van 10 lidstaten, waaronder Nederland, besloten om de vrijstelling voor deze lidstaten met 1 jaar te verlengen tot en met 31 december 2023. Met het besluit van 4 maart 2024 heeft de Commissie op verzoek van 5 lidstaten de vrijstelling verlengd tot en met 31 december 2024. Dit besluit is niet van toepassing op Nederland.

Meer informatie

• Actieplan van de Europese Commissie voor de oprichting van solidariteitscorridors om Oekraïne te helpen bij de uitvoer van landbouwproducten  (12-05-2022)
• Persbericht van de Europese Commissie over de oprichting van solidariteitscorridors om Oekraïne te helpen bij de uitvoer van landbouwproducten (12-05-2022)
• About the Connecting Europe Facility - uitleg van de Europese Commissie over de Connecting Europe Facility
• Factsheet van de Europese Commissie over investeringsbedragen voor solidariteitscorridors met de economie van Oekraïne (12-11-2022)
• Solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne - uitleg van de Europese Commissie over solidariteitscorridors
• Voorstel voor verordening inzake tijdelijke handelsliberaliseringsmaatregelen ter aanvulling van handelsconcessies van toepassing op Oekraïense producten (01-02-2024) (PDF)
• Persbericht van de Europese Commissie over het voorstel om de handelsvoordelen voor Oekraïne met een jaar te verlengen (23-02-2023)
• Persmededeling van de Raad van de EU over de verlenging van de handelsvoordelen aan Oekraïne (25 mei 2023)
• Persbericht van de Raad van de EU over de verlenging van de handelsvoordelen aan Oekraïne (8-4-2024)
• Persbericht van de Europese Commissie over het afzien van douanerechten en btw op invoer van levensreddende goederen voor Oekraïners (01-07-2022)
• Besluit van de Europese Commissie om vrijstelling van douanerechten en btw op invoer van levensreddende goederen voor Oekraïners met 1 jaar te verlengen (17-04-2023)
• Besluit van de Europese Commissie om vrijstelling van douanerechten en btw op invoer van levensreddende goederen door Oekraïners met 1 jaar te verlengen (04-04-2024)

De pagina’s van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de EU bevatten veel informatie over uiteenlopende maatregelen ter ondersteuning van Oekraïne.

• Uitleg van de Europese Commissie over de diverse vormen van bijstand van de EU aan Oekraïne
• Uitleg op de website van het Europees Parlement over de diverse vormen van bijstand van de EU aan Oekraïne
• Uitleg van de Raad van de EU over de tijdlijn van de EU-respons op de Russische invasie in Oekraïne

De Algemene Rekenkamer heeft begin maart 2022 besloten om niet meer deel te nemen aan activiteiten die worden voorgezeten of georganiseerd door de Russische rekenkamer. Ook EUROSAI, het samenwerkingsverband van nationale rekenkamers in de EU, heeft de samenwerking met de rekenkamers van Rusland en Belarus opgeschort. De rekenkamer van Rusland is tevens niet langer voorzitter van de wereldwijde organisatie van rekenkamers, INTOSAI.

Overzicht onderzoeken

De Europese Rekenkamer is gevraagd door de Raad van de EU en het Europees Parlement om advies betreffende de Oekraïne faciliteit. Dit is op 20 juni 2023 gepubliceerd.

Meer informatie

• Advies 03/2023 over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot instelling van de faciliteit voor Oekraïne (20-06-2023)