Rol van het parlement

Tweede Kamer

De aanschaf van de JSF is een grote investering in defensiematerieel. De Tweede Kamer is politiek nauw betrokken bij de besluitvorming hierover. Het kabinet informeert de Tweede Kamer over belangrijke stappen die het wil zetten in het project Vervanging F-16/Verwerving F-35.
Belangrijke stappen zijn bijvoorbeeld: het ondertekenen van een samenwerkingsovereenkomst voor het internationale JSF-programma of het aanschaffen van (test)toestellen. Hoewel het kabinet geen formeel besluit van de Tweede Kamer nodig heeft, zoekt een minister in de praktijk wel steun voor zijn of haar beleid. Het budget voor uitvoering van het beleid komt immers uit de begroting en daarover heeft de Tweede Kamer beslissingsbevoegdheid. De Kamer moet de begroting namelijk bij wet vaststellen.

Belangrijk voor betrokkenheid Tweede Kamer

In het parlementair proces voor de JSF zijn voor de Tweede Kamer vooral belangrijk:

• het begrotingsproces;
• de Regeling grote projecten;
• het Defensie Materieel Proces (DMP).

Het begrotingsproces

De Tweede Kamer beslist over het budget van de minister van Defensie. Dat gebeurt jaarlijks in het begrotings- en verantwoordingsproces. De Tweede Kamer krijgt op de derde dinsdag van september de ontwerpbegroting voor het komende jaar. Op de derde woensdag in mei ontvangt de Kamer de verantwoording over de uitvoering van de begroting van het voorgaande jaar. De Algemene Rekenkamer publiceert jaarlijks een rapport over de verantwoording van elk ministerie.

Bij de ontwerpbegroting ontvangt de Tweede Kamer ook het Materieelprojectenoverzicht van de minister van Defensie. Dat is een publicatie waarin de wapensystemen staan die Nederland gebruikt. Per wapensysteem staat er (meestal op één bladzijde) gestandaardiseerde informatie over de investeringen in dat wapensysteem, de planning, de financiële informatie en een verwijzing naar de relevante Kamerstukken.

De Tweede Kamer voert debatten met de minister, stelt mondelinge en schriftelijke vragen en kan moties indienen.

Moties

Een motie is een uitspraak van de Tweede Kamer. Over moties wordt in de Tweede Kamer gestemd. De uitslag van de stemming blijkt uit de Handelingen van de Tweede Kamer: verslagen van de plenaire zittingen.

De minister is niet verplicht een motie uit te voeren. Dat is vaak afhankelijk van omstandigheden. De minister moet het wel motiveren als hij de motie niet uitvoert. In de memorie van toelichting bij de begroting geeft de minister een overzicht van de recente aangenomen moties en de stand van zaken bij die onderwerpen.

Regeling grote projecten

De Regeling grote projecten is een eigen regeling van de Tweede Kamer. Op grond van deze regeling kan de Tweede Kamer een project aanwijzen als ‘groot project’. Vanaf dat moment moet de minister de Tweede Kamer periodiek informeren in voortgangsrapportages. De Tweede Kamer bepaalt ook welke informatie de minister moet geven. Als de Tweede Kamer de informatie onvoldoende vindt, is er het ‘terugzendrecht’: de minister moet dan binnen 7 dagen betere informatie leveren.

De Tweede Kamer heeft op 17 juni 1999 de Vervanging F-16 aangewezen als 'groot project'. In 'uitgangspuntennotities’ heeft de Tweede Kamer met de minister van Defensie nadere afspraken gemaakt over hoe vaak er een voortgangsrapportage moet komen en welke informatie daarin moet staan. Deze uitgangspuntennotities publiceert de Tweede Kamer op haar website.

De voortgangsrapportages over het project Vervanging F-16 / Verwerving F-35 zijn ondertekend door de ministers van Defensie en van Economische Zaken (sinds 2017: Economische Zaken en Klimaat). Tot 2014 moesten de ministers één keer per jaar een voortgangsrapportage sturen. In 2014 is dat veranderd naar 2 keer per jaar. In 2018 stelde de minister van Defensie voor om de frequentie te verminderen naar één keer per jaar. De Tweede Kamer ging hiermee akkoord.

Defensie Materieel Proces

Het Defensie Materieel Proces (DMP) is ook belangrijk voor het informeren van het parlement.

Algemene Rekenkamer over de informatiepositie van het parlement

In 2013 publiceerden we een brief aan het parlement over de informatiepositie van de Tweede Kamer bij de Vervanging F-16. In de brief concludeerden we dat de informatiepositie van de Tweede Kamer in dit grote project op belangrijke aspecten achter liep bij wat de Tweede Kamer expliciet aan informatiewensen had geformuleerd. Dat kwam vooral omdat het kabinet de inhoudelijke antwoorden op vragen van de Tweede Kamer stelselmatig doorschoof naar een later stadium.

Rapport Lessen van de JSF

In maart 2019 publiceerde de Algemene Rekenkamer het rapport Lessen van de JSF – Grip krijgen op grote projecten voor aanschaf defensiematerieel over het besluitvormingsproces rond de JSF. In het rapport gaan we onder andere in op de verschillende processen die bij de besluitvorming een rol spelen. Terugkijkend op ruim 20 jaar onderzoek naar de JSF belichten we in 11 ‘lessen’ zowel een aantal best practices als waarschuwingen uit het JSF-project, ten behoeve van komende projecten voor aanschaf van defensiematerieel.