Uit de pandemie
Onderzoek naar de aankoop van vaccins tegen COVID-19
Nederland kocht in 2020 en 2021 102 miljoen coronavaccins voor in totaal € 1,8 miljard. Dat is exclusief de uitgaven via de Europese Unie en de kosten voor het vaccineren zelf. Het ministerie van VWS heeft over het geheel genomen goed opgetreden bij de aanschaf van coronavaccins. Nederland was actief bij de onderhandelingen, ook in Europees verband, en had oog voor publieke doelen.
Bij de uitbraak van de coronapandemie was de Nederlandse overheid niet voorbereid om vaccins in te kopen. Dat moest op stel en sprong gebeuren. Hoe is dat verlopen? De Algemene Rekenkamer deed onderzoek.
Uit China komen de eerste berichten over een nieuwe besmettelijke ziekte: Covid-19. Corona bereikt ook ons land, een week later valt de eerste dode. Het virus zal tienduizenden Nederlanders het leven kosten. Horeca en scholen sluiten de deuren, een week later is de eerste lockdown.
Minister Hugo de Jonge van VWS maakt een actieplan om zo snel mogelijk voldoende en veilige vaccins te kopen. Er komt een vaccinteam en gesprekken met mogelijke producenten. Nederland werkt samen met Duitsland, Frankrijk en Italië om snel voortgang te boeken. De EU was nog niet zover. Rijke landen starten een concurrentiestrijd om de vaccins. Nederland doet daaraan mee maar probeert ook kwetsbare landen te helpen.
Fabrikant AstraZeneca krijgt van de vier samenwerkende EU-landen geld voor de ontwikkeling van een vaccin. De Europese Commissie gaat de onderhandelingen leiden, maar Nederland bevecht een plek aan tafel. Gesprekken verlopen soms wat slordig, maar grote fouten blijven uit.
Nederland helpt het EU-budget ophogen om contracten voor verschillende vaccins mogelijk te maken. Het is immers nog onduidelijk welke goed werken en veilig zijn.
Nederland werkt hard mee aan een overeenkomst met Janssen. Dat vaccin heeft bij de minister een streepje voor omdat het uit ons land komt. Toch wordt Pfizer hier hoofdleverancier: het vaccin werkt goed en wordt snel geleverd. Wel is het duurder, maar dat vindt Nederland niet zo erg in een crisis die zonder goede vaccins nóg meer zou kosten.
Vaccinaties komen beschikbaar voor alle Nederlanders. In totaal slaat ons land 102 miljoen vaccins in voor bijna 1,8 miljard euro. Bij Janssen en AstraZeneca ontstaan problemen met levering.
De Europese Commissie maakt nog een deal met Pfizer voor toekomstige vaccins. Meer dan nodig, zo blijkt. Voorzitter Von der Leyen voert de onderhandelingen zelf, het onderhandelingsteam bemoeit zich er nauwelijks mee. Nederland doneert ruim 200.000 vaccins van AstraZeneca aan Suriname: in totaal worden er 23 miljoen injecties aan 21 kwetsbare landen gestuurd. Een eerlijke verdeling over de wereld is het niet, maar het helpt wel een beetje.
Hoewel Nederland niet op een pandemie was voorbereid, heeft het ministerie van VWS de aanschaf van vaccins naar behoren aangepakt, wijst het onderzoek uit. Samen met de Europese Unie zijn er genoeg werkende en op veiligheid gecontroleerde vaccins ingekocht die Nederland uit de crisis hielpen.
Logo Algemene Rekenkamer verschijnt in beeld.
Nederland kocht 102 miljoen vaccins voor € 1,8 miljard, vooral van Pfizer
In 2020 en 2021 kocht Nederland ongeveer 109 miljoen vaccins. Omdat niet alle vaccins nodig bleken, is dat aantal in 2023 teruggebracht tot 102 miljoen, waarvoor een kleine € 1,8 miljard is betaald.
Waarover gaat dit onderzoek?
Dit onderzoek gaat niet over de vraag of de aankoop van vaccins wel efficiënt (doelmatig) was. Immers, de totale kosten van de pandemie waren wereldwijd en in Nederland zo groot dat haast iedere investering daarbij verbleekt. Alleen al de economische schade van de pandemie in Nederland bedroeg naar schatting € 65 miljard. Ook hebben we de veiligheid van de vaccins niet onderzocht. Dat is immers al gedaan door het Europees Medicijn Agentschap (EMA) en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG).
In dit onderzoek kijken we wél naar de vraag hoe Nederland voor vaccins heeft gezorgd. Daarvoor hebben we de onderhandelingen over vaccins in 2020 en 2021 gereconstrueerd. Belangrijke vragen die we daarbij stelden waren of de Rijksoverheid het maximale heeft gedaan om te zorgen voor voldoende, effectieve en op veiligheid geteste vaccins om daarmee uit de pandemie te geraken. En of daarbij rekening is gehouden met andere publieke belangen (bijvoorbeeld het goed regelen van aansprakelijkheid en transparantie van prijsopbouw) die in het geding waren. De antwoorden vindt u in dit rapport.
Waarom onderzochten we dit?
Vaccins bleken de voornaamste uitweg uit de coronapandemie, maar de onderhandelingen over die vaccins vonden vooral achter de schermen plaats. Wij vonden het belangrijk om te kijken of de minister van VWS bij die onderhandelingen oog bleef houden voor de belangrijkste publieke belangen die in het geding waren. En of dat terug is te zien in het uiteindelijke resultaat.
Wat waren de onderzoeksvragen?
De vragen die we in dit onderzoek stelden zijn:
- Hoe heeft Nederland de aankoop van coronavaccins aangepakt, en voldoet deze aanpak aan de eisen die we daaraan mogen stellen?
- Zijn er aanwijzingen dat Nederland invloed heeft uitgeoefend op de aankoop van vaccins die uiteindelijk onder regie van de Europese Commissie is gedaan?
- In hoeverre is bij het afsluiten van de aankoopcontracten voldoende rekening gehouden met publieke belangen waarvan we mogen verwachten dat ze zijn gediend?
Heeft u feedback over dit onderzoek?
Wij heten alle feedback op onze onderzoeken van harte welkom. Wat vindt u van dit rapport? Heeft u er vragen over of heeft u behoefte aan nadere uitleg? Mail ons dan op feedback@rekenkamer.nl. We nemen alle e-mails in overweging en zullen ze met zorg behandelen.