Resultaten verantwoordingsonderzoek 2020 Ministerie van Financiën en Nationale Schuld

Onze conclusies

In 2020 hebben de coronacrisis, thuiswerken en de kinderopvangtoeslag veel gevraagd van het Ministerie van Financiën. Dat alles kwam bovenop bestaande programma’s om de bedrijfsvoering te verbeteren (zoals modernisering van de informatievoorziening). Het effect van deze situatie zal ook komend jaar nog voelbaar zijn. Het is daarom een bijzondere prestatie dat de minister kan bogen op rechtmatige uitvoering van steunmaatregelen en geboekte voortgang in de bedrijfsvoering. De onvolkomenheid ‘verbijzonderde interne controle’ is opgelost en bij de andere onvolkomenheden en aandachtspunten is goede voortgang geboekt.

Kinderopvangtoeslag en herstel van vertrouwen

In opdracht van het kabinet is er op het ministerie  hard gewerkt aan de hersteloperatie kinderopvangtoeslag. Het tempo van herstel is niet als verwacht: de operatie is complex en tijdrovend. De staatssecretaris van Financiën verantwoordelijk voor de Toeslagen maakt er serieus werk van zorgvuldig te handelen en recht te doen aan gedupeerde ouders. Er is een ouderpanel, er zijn bezwaarprocedures en er zijn verschillende commissies om zorgvuldig en goed te handelen. Wij constateren dat de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen nog te veel als reguliere lijnorganisatie fungeert in plaats van als crisisorganisatie, en dat communicatie met ouders nog niet in alle gevallen goed gaat. Wij vragen daarvoor aandacht. Het dilemma tussen snelheid en zorgvuldigheid is zichtbaar in de brief van de staatssecretarissen van Financiën en Sociale Zaken en Werkgelegenheid: “Doordat we kiezen voor een spoedige uitbetaling van een bedrag ineens, zullen er ook ouders tussen zitten die bij een volledige behandeling niet of niet geheel recht op dat bedrag hadden gehad” (Tweede Kamer, 2020c en 2021a). Met de compensatieregeling van € 30.000 heeft het kabinet een manier gezocht om ouders te kunnen helpen, met meer nadruk op snelheid dan op zorgvuldigheid. In hoeverre de ouders met de hoogste schulden of schade hiermee ook daadwerkelijk sneller worden geholpen, moet komend jaar blijken. De snelle introductie van de compensatieregeling heeft geresulteerd in een onrechtmatige verplichting eind 2020, omdat het parlement door de manier waarop de toezegging is aangekondigd voor een voldongen feit is gesteld.

Bedrijfsvoering niet in control

De Belastingdienst heeft nog steeds veel werk te verzetten om de bedrijfsvoering voor heffing en inning van belastingen op orde te brengen. Dit geldt voor verbetering van managementinformatie, modernisering van de informatievoorziening, verplichtingenbeheer en prestatieverklaringen. Dit jaar hebben wij onderzoek gedaan naar het beleid van de Belastingdienst ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik (M&O-beleid). Dit beleid is meer dan repressie alleen, en zet juist ook in op preventie. Ook hier is nog veel te doen, zo erkent de Belastingdienst zelf. Handhavingsplannen zijn nog niet in alle gevallen compleet en er is te weinig onderzoek beschikbaar naar effectiviteit van de verschillende instrumenten, om de juiste mix te kunnen vaststellen.

Neem uitvoeringstoetsen serieus

De sinds 2015 bestaande forse tekortkomingen in de bedrijfsvoering bij het Ministerie van Financiën kunnen niet allemaal in één of zelfs twee jaar worden opgelost. In het bijzonder de Belastingdienst heeft meer tijd en ruimte nodig. Wij begrijpen dat de leden van de nieuwe Tweede Kamer niet zijn gekozen om alles bij het oude te willen laten. Toch menen wij dat regering en parlement zich ervan moet vergewissen dat nieuwe (fiscale) beleidswijzigingen geen nieuwe grote wissels op de Belastingdienst trekken. Dat betekent niet dat niks kan. Maar wel dat niet alles kan.

Voorafgaand toezicht niet op orde

Tot slot: uit ons onderzoek blijkt dat de minister van Financiën als toezichthouder op enkele punten tekortschiet bij voorafgaand toezicht op risicoregelingen en fiscale regelingen. Ook op het punt van het falende financieel beheer en de verantwoording bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) had hij eerder kunnen handelen. Over de uitkomsten van de 4 door ons onderzochte fiscale regelingen rapporteren wij ook in ons rapport Staat van de rijksverantwoording 2020.