Resultaten verantwoordingsonderzoek 2023 Ministerie van Economische Zaken en Klimaat

Onze conclusies

De minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en de minister voor Klimaat en Energie (KenE) zijn onder meer verantwoordelijk voor het energie- en klimaatbeleid. Zo heeft Nederland met andere Europese landen afgesproken om in 2030 veel minder broeikasgassen uit te stoten. Daarom neemt het kabinet veel maatregelen. Burgers ontvangen bijvoorbeeld subsidies om over te stappen naar schone energie. Daarnaast biedt de minister van EZK financiële steun in tijden van crisis. In de coronacrisis moest de minister veel bedrijven helpen om het hoofd financieel boven water te houden. En op het moment dat de energieprijzen door de oorlog in Oekraïne flink stegen, waren er subsidies voor burgers en bedrijven om de energierekening te kunnen blijven betalen.
Voor de leveringszekerheid van gas werden leningen verstrekt die Energiebedrijf Nederland (EBN) de gasvoorraad voor Nederland op peil hielpen houden. In dit verantwoordingsonderzoek hebben we een aantal maatregelen onderzocht die zijn genomen om de energiecrisis te bestrijden.

Actief overheidsoptreden in energiecrisis

Veel maatregelen die het kabinet heeft genomen om de energierekening betaalbaar te houden voor huishoudens en bedrijven zijn onder tijdsdruk tot stand gekomen. Dat heeft veel van betrokken partijen gevraagd. Het kabinet heeft actief naar oplossingen gezocht. Over het algemeen zijn regelingen getroffen waar op dat moment in de samenleving behoefte aan was. Bekend is het prijsplafond, dat volgens het CBS vooral in de eerste helft van 2023 de energierekening voor een gemiddeld huishouden flink verlaagde.
De subsidie is via de energiemaatschappijen verleend. Dat hebben wij gecontroleerd. We zien tot nu toe dat het ministerie de aanvragen van de energiemaatschappijen goed controleert en netjes afhandelt. De afrekening vindt pas in 2025 plaats. Verder controleert de ACM of de tarieven voor elektriciteit en gas redelijk zijn voor kleinverbruikers. 
Ook andere maatregelen hebben we gecontroleerd. Bijvoorbeeld de aparte regeling voor huishoudens met blokverwarming, de Tijdelijke Tegemoetkoming Blokaansluitingen (TTB). We zien vooral bij deze regeling risico’s voor de rechtmatigheid van verplichtingen die zijn aangegaan met de subsidieontvangers. Naar aanleiding van een verzoek van de Tweede Kamer om nader onderzoek naar de energiemaatregelen, hebben we in bijlage 2 een groot aantal maatregelen op een rij gezet.

Bedrijven vragen weinig steun voor hoge energierekening aan

Naast onderzoek naar de rechtmatigheid hebben we ook gekeken of de groepen waarvoor een regeling was bedoeld ook zijn bereikt. Er is in Nederland een groot aantal kleinere bedrijven waarvan een deel veel energie verbruikt en door de hoge energierekeningen in 2022 in geldproblemen kwam. Denk bijvoorbeeld aan bakkers. De Tegemoetkoming Energiekosten energie-intensief mkb (TEK) moest deze bedrijven verlichting bieden. Maar op het moment dat bedrijven deze konden aanvragen, waren de energieprijzen al weer veel lager. Daarom en omdat de regeling niet aansloot bij de behoefte van veel ondernemers hebben de meeste bedrijven deze subsidie niet aangevraagd. En een aantal bedrijven die wel subsidie hadden gekregen, bleken achteraf door de lagere energieprijzen daarvoor niet in aanmerking te komen. Zij moeten geld terugbetalen.

Niet alle huishoudens bereikt met subsidie voor warmtepompen

We besteden ook aandacht aan andere onderwerpen, zoals klimaatmaatregelen en de energietransitie. In recente verantwoordingsonderzoeken onderzochten we de capaciteitsproblemen op het elektriciteitsnet en de monitoring van de energiebesparing in Nederland. In dit rapport besteden we aandacht aan het Klimaatfonds, waarmee de minister voor KenE veel maatregelen wil bekostigen. We zien dat hij geen duidelijke afspraken heeft gemaakt over de informatie waarmee hij zich over besteding en resultaten van het geld kan verantwoorden.

Dit jaar deden we ook onderzoek naar een subsidie voor warmtepompen. Steeds meer mensen laten een warmtepomp in hun huis installeren als de cv-installatie toe is aan vervanging. Zo helpen woningeigenaren de broeikasgassen terugdringen. Zij kunnen daarvoor subsidie krijgen. Dit is de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE). Deze subsidie heeft gezorgd voor meer geïnstalleerde warmtepompen en daardoor bijgedragen aan de vermindering van uitstoot van broeikasgassen. We weten alleen niet hoeveel broeikasgassen dat scheelt in totaal tot en met 2050. De subsidie is bedoeld voor iedereen. De minister wil dat de subsidies zoveel mogelijk huishoudens bereiken. Dat is nog niet gelukt. Het blijkt dat vooral eigenaren van vrijstaande huizen en huizenbezitters met een goed inkomen subsidie hebben gekregen. Het kan zijn dat sommige woningeigenaren de warmtepomp ook zonder subsidie zouden hebben gekocht. 

Samenvattend financieel oordeel bij het Jaarverslag 2023 van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat