Resultaten verantwoordingsonderzoek 2023 Ministerie van Justitie en Veiligheid

Onze conclusies

De minister van Justitie en Veiligheid (JenV) is verantwoordelijk voor veiligheid, migratie en het tegengaan van criminaliteit. In 2023 heeft de minister van JenV € 23 miljard uitgegeven. Dit is bijna € 5 miljard meer dan in 2022. Dit komt vooral door extra uitgaven aan immigratie (€ 3,8 miljard).
Een goed functionerend Ministerie van JenV is essentieel om Nederlandse burgers te kunnen beschermen. Uit onze vorige onderzoeken blijkt echter dat er diverse problemen zijn, onder andere in de bedrijfsvoering en een tekortschietende regierol van de minister in de strafrechtketen. Dit jaar zien we dat eerdere tekortkomingen in de bedrijfsvoering deels zijn opgelost. Ook zijn we positief over de bekostiging van de opvang van ontheemden uit Oekraïne. Wel zien we nieuwe risico’s, bijvoorbeeld bij het uitgeven van het extra geld uit het coalitieakkoord van het kabinet-Rutte IV. 

De maatschappelijke opgaven van het Ministerie van JenV

De minister van JenV heeft te maken met grote maatschappelijke opgaven. Zo werkt de minister bijvoorbeeld aan de positie van het slachtoffer, het tegengaan van radicalisering en het opvangen van vluchtelingen. De minister doet dit niet alleen. Onder het ministerie vallen tientallen uitvoeringsorganisaties. Voorbeelden zijn het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en de Nationale Politie. Dit zijn ook de 2 grootste uitgavenposten van de minister van JenV in 2023. Het gaat om € 7,2 miljard aan migratie en € 7,6 miljard aan de Nationale Politie. Onder migratie vallen niet alleen de uitgaven aan het COA maar bijvoorbeeld ook de opvang van ontheemden uit Oekraïne, uitgaven aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en aan de terugkeer van vreemdelingen. Aan immigratie heeft de minister bijna € 3,8 miljard meer uitgegeven in 2023 dan in 2022.

Geen inzicht in effecten van extra geld voor aanpak van drugssmokkel

Havens en bloemenveilingen zijn interessante plekken om drugs Nederland in en uit te smokkelen. Om dit soort ondermijnende criminaliteit tegen te gaan is er voor 3 mainports € 9,3 miljoen gereserveerd. Dit is extra geld, bedoeld voor de logistieke knooppunten de Mainport Zeehavens Zeeland–West-Brabant, de havens in het Noordzeekanaalgebied en de sierteeltsector. De mainports Schiphol en de Rotterdamse haven vallen buiten dit onderzoek. Hoewel er veel activiteiten zijn uitgevoerd, kan de minister niet evalueren of deze activiteiten effect hebben gehad. De minister heeft namelijk geen meetbare doelen geformuleerd en geen nulmeting uitgevoerd. Cruciale informatie om bij te sturen en om te leren van beleid ontbreekt.

Resultaten van extra geld niet in beeld

Naast het extra geld voor het tegengaan van ondermijnende criminaliteit is er meer extra geld toegevoegd aan de JenV-begroting. Het kabinet trok extra geld uit voor het bestrijden van de coronacrisis en voor de opvang van vluchtelingen uit Oekraïne. Wij hebben onderzocht wat er bekend is over de resultaten die zijn bereikt met dit extra geld. 
Echter, het extra geld is niet goed te volgen. Dat komt bijvoorbeeld doordat het geld is toegevoegd aan bestaande middelen. Het is dus geen apart budget waardoor resultaten van dit extra geld niet in beeld zijn. Soms wordt het geld doorgeschoven naar latere jaren. Soms is het geld wel te volgen, maar de resultaten niet. 

Bedrijfsvoering is verbeterd  

Wij constateren over 2023 duidelijke verbeteringen in de bedrijfsvoering van het Ministerie van JenV. Het is de minister in 2023 gelukt om 2 van de 3 bestaande onvolkomenheden op te lossen. Ook zien we dat het verantwoordingsproces voor de Regeling opvang ontheemden Oekraïne beheerst is verlopen. Het aandachtspunt uit 2022 voor het algoritme risicotaxatie in de jeugdstrafrechtketen is in 2023 komen te vervallen. Gegeven de serieuze tekortkomingen die we vorig jaar vaststelden bij dit algoritme heeft de minister van JenV dit snel en adequaat opgepakt. Bij de inzet van het API-3-algoritme voor grenscontrole worden niet alle risico’s afgedekt. Hier verbinden we een aandachtspunt aan voor de minister van JenV vanuit haar opdrachtgeverschap voor het grenstoezicht. De minister heeft ook stappen gezet om de bekostiging van uitvoeringsorganisaties te verbeteren.
Voor het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) en de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) is een vaste basis in de bekostiging afgesproken. Volgens de minister draagt dit bij aan een meer stabiele financiering van deze organisaties.

Doel klimaatneutrale bedrijfsvoering DJI in 2050 niet in zicht

DJI is verantwoordelijk voor 21% van de totale CO2-uitstoot van het Ministerie van JenV. Het doel uit het coalitieakkoord van 2021 is om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Uit ons onderzoek blijkt dat dit doel niet in zicht is. Er is geen plan om klimaatneutraal te worden en geen inzicht in welke maatregelen nodig zijn, hoeveel die kosten en hoeveel personeel er nodig is. Ook kampt DJI met onvoldoende budget en met verouderd vastgoed. DJI heeft nog heel veel te doen om een klimaatneutrale bedrijfsvoering te realiseren in 2050. 

Samenvattend financieel oordeel bij het Jaarverslag 2023 van het Ministerie van Justitie en Veiligheid