Wat leveren EU-subsidies op voor Nederland?

Met EU-subsidies worden allerlei projecten betaald. Wij vinden dat het geld dat in deze projecten wordt gestoken doeltreffend moet worden gebruikt (dat wil zeggen: met het gewenste effect). En dat het geld doelmatig moet worden ingezet (dat wil zeggen: zo zuinig mogelijk). Het is belangrijk dat de burger kan zien dat dit ook gebeurt.

Zicht op uiteindelijke effecten van EU-subsidies beperkt maar van de EU-subsidies gaat wel een duidelijke stimulerende werking uit

Uit ons onderzoek, en uit onderzoek van de Europese Rekenkamer, blijkt dat het zicht op de doeltreffendheid en doelmatigheid van het Europese geld vaak nog beperkt is.
In ons EU-trendrapport van januari 2016 hebben wij het belang van het zicht op resultaten uitgebreid verwoord. De Europese Commissie beheert een uitgebreide database met gegevens over EU-subsidies in gedeeld beheer. Uit deze database blijkt dat de beschikbare informatie over de eindresultaten beperkt is. Er is bijvoorbeeld wel te zien dat er met een EU-subsidie een brug is gebouwd, maar of die brug wordt gebruikt of hoe de economische ontwikkeling van de streek is verbeterd, wordt niet vermeld.
In 2021 publiceerde de ERK voor de tweede keer haar jaarverslag in twee afzonderlijke delen. Naast het rapport over de betrouwbaarheid van de rekeningen en de wettigheid en regelmatigheid van de onderliggende verrichtingen zie de betreffende AR webpagina) gaat een apart rapport (november 2021) in op de prestaties die zijn geleverd met de programma’s bekostigd met EU-middelen. Voor dit deel baseert de ERK zich op de door de Commissie geleverde prestatiegegevens. De Europese Rekenkamer vindt dat, ondanks dat er verbeteringen zijn gerealiseerd, de informatie over de behaalde resultaten nog veel beter kan. Het laatste ERK-rapport uit 2022 over de prestaties met de EU-middelen had een iets andere invalshoek – te weten de wijze waarop de Commissie de horizontale EU-doelen zoals klimaat, digitalisering en biodiversiteit financiert en monitort, maar nog steeds luidt de boodschap dat informatie ontoereikend is. 

Uit een eigen breed onderzoek van de Algemene Rekenkamer naar de toegevoegde waarde van EU-subsidies in Nederland uit oktober 2022 blijkt dat van de EU-subsidies in de EU-lidstaat Nederland een belangrijke stimulerende werking uitgaat. Uiteraard kan dat in andere EU-lidstaten anders liggen. De besteding van de EU-subsidies in Nederland zorgen er voor dat projecten worden opgestart en/of met meer kwaliteit of eerder worden uitgevoerd dan zonder EU-middelen. Dit bleek uit een enquête die wij deden onder circa 1.300 subsidieontvangers en onder circa 500 afgewezen aanvragers. Ook in dit onderzoek moesten we echter concluderen dat het inzicht in de resultaten van de projecten beperkt is vanwege de gebrekkige kwaliteit van de effectindicatoren en vanwege het feit dat zogenaamde midterm evaluaties te vroeg komen om iets over de effecten te zeggen en eindevaluaties te laat om nog bij te kunnen sturen. Een gunstige uitzondering hierop in Nederland vormt het ESF waar wel meer inzicht is. Een andere belangrijke conclusie uit het onderzoek is dat de toegevoegde waarde groter zou kunnen zijn als de verdeling van de EU-middelen over de onderdelen van de programma’s in Nederland beter onderbouwd zou gebeuren.

Plannen voor verbetering van de resultaatgerichtheid EU-subsidies

Het verbeteren van de resultaatgerichtheid heeft al langere tijd de aandacht van de Commissie. De Commissie Juncker startte in 2015 het project ‘Budget focussed on Results’.

De Commissie-Von der Leyen heeft in het voorstel voor het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (periode 2021-2027) bepalingen opgenomen over de resultaatgerichtheid van EU-subsidies.

• Meer over het nieuwe voorstel MFK van de commissie uit 2018
• En het aangepaste voorstel van de commissie van 28 mei 2020
• Mededeling van de Commissie over het prestatiekader (COM (2021) 366)

Op 17 december 2020 stemde de Europese Raad - de regeringsleiders en staatshoofden van de EU-lidstaten - in met het nieuwe MFK voor de periode 2021-2027.

Effectiviteit landbouwsubsidies

Mede door het ontbreken van goede broninformatie is het inzicht in de effectiviteit van Europese subsidies in Nederland (en de EU als geheel) beperkt. Met behulp van CBS-gegevens en gegevens die de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) beschikbaar heeft, deden wij in 2019 onderzoek (hoofdstuk 5) naar de inkomenssteun aan boeren (Europese Landbouw Garantie Fonds). Uit dit fonds ontving Nederland in de periode 2014-2020 circa € 5 miljard. Het was daarmee goed voor ongeveer twee derde van de totale EU-ontvangsten in Nederland.

Wij rapporteerden over deze inkomenssteun dat we indicaties hebben dat deze deels effectief is om boeren te voorzien van een redelijke levens­stan­daard. Zonder subsidies zou het bruto bedrijfsinkomen van boeren in iets meer de helft van de onderzochte gevallen onder het wettelijk minimumloon liggen, terwijl met de toegekende EU-subsidies dat aandeel daalt tot ruim een derde.

We zagen echter ook dat ruim een derde van de EU-inkomenssteun terechtkwam bij boeren met een bruto bedrijfsinkomen van tweemaal modaal en meer. Het onderstaande figuur uit het onderzoeksrapport toont het percentage boeren per inkomensklasse met en zonder inkomenssteun in 2014, en met inkomenssteun op basis van de omvang van de grond. (Volgens het gewijzigde systeem per 2019).

Voor een aantal kleinere projecten deden we in 2015 al onderzoek (hoofdstuk 4), waaruit bleek, voor zo ver we uitspraken konden doen, dat de effectiviteit van deze projecten zeer wisselend was.