Pak de verontreiniging door bouwstoffen aan

Weblogbericht | 31-08-2024 | Barbara Joziasse

Een boer uit de omgeving van het Gelderse Spijk moest in 2019 dringend zijn grazende koeien van het land halen. Uit luchtfoto's was namelijk gebleken dat nabijgelegen oppervlaktewater een vreemde kleur had. De reden? De 670.000 ton aan staalslakken die werden gebruikt bij de aanleg van een golfbaan.

Staalslakken zijn een restproduct dat ontstaat bij de productie van staal. Het zijn korrels die kunnen worden gebruikt als vervanger voor zand of grind. Zo krijgen ze een tweede leven als bouwstof en wordt het milieu minder belast, doordat de vraag naar zand en grind afneemt. Een win-winsituatie, zou je denken. Maar de kleine, korrelvormige 'steentjes' bevatten zware metalen zoals cadmium en vanadium. Ze werden in Spijk niet volgens de voorschriften toegepast. Daardoor werden bodem en oppervlaktewater verontreinigd.

De overheid weet te weinig over de kwaliteit van secundaire bouwstoffen

De Algemene Rekenkamer onderzocht in 2023 naast staalslakken ook bodemas, het overblijfsel na verbranding van afval. Ook hiermee waren verschillende incidenten. Zo werden in het water onder de Tjalmaweg in Katwijk zware metalen aangetroffen en betaalt de gemeente nu voor het monitoren van het grondwater.

Voor beide zogeheten 'secundaire bouwstoffen' blijkt dat de overheid onvoldoende weet over de kwaliteit ervan, want om te weten of ze veilig kunnen worden gebruikt, moet je eerst weten wat er precies in zit. Zo is er in 2006 - 18 jaar geleden - voor het laatst onderzoek gedaan naar wat er in ons afval zit en wat er dus mogelijk in bodemas overblijft. De problemen met secundaire bouwstoffen spelen al jaren, maar er lijkt geen haast te worden gemaakt met de oplossing. Gelukkig is het wel mogelijk om te voorkomen dat verontreiniging in ons milieu terechtkomt. Een kwestie van de regels opnieuw tegen het licht houden, verbeteren en handhaven. De reflex van het vorige kabinet was om aannemers te verplichten het bevoegd gezag van tevoren in te lichten over het gebruik van deze stoffen.

Maar dit lost het probleem niet in de kern op. Dat er nu informatie komt over risicolocaties, betekent niet dat het risico op verontreiniging ineens weg is. Er zijn bovendien al jarenlang problemen in het milieutoezicht. Dat heeft de Algemene Rekenkamer in 2021 al vastgesteld in twee rapporten over milieucriminaliteit. Zo kampen omgevingsdiensten met kennis- en capaciteitstekorten en hun informatiepositie is niet op orde.

Circulaire economie

Daar komt bij dat, als een bouwstof eenmaal in de grond zit, het niet eenvoudig is om te controleren of alles wel volgens de regels is gegaan. Staatssecretaris Chris Jansen (Openbaar Vervoer en Milieu, red.): hier liggen kansen. Gebruik van afval en restproducten als staalslakken in bouwstoffen kunnen een manier zijn om te komen tot een meer circulaire economie. Maar dan is het zaak om vaart te maken met het beter regelen van de kwaliteit en het gebruik ervan.

Niet aan het einde van het proces als de bouwstoffen al ergens zijn gebruikt, maar aan het begin. Niet over vele jaren, maar met tempo. Voor mens, dier en maatschappij nu, maar vooral ook voor toekomstige generaties.

Dit opinie-artikel is op zaterdag 31 augustus 2024 in het AD verschenen.