Worden EU-subsidies die Nederland ontvangt, volgens de regels besteed?

De EU ondersteunt de lidstaten jaarlijks met vele miljarden euro’s aan subsidies. Het grootste deel van dit Europese subsidiegeld valt onder de voorwaarden van ‘gedeeld beheer’. Dit betekent dat de Europese Commissie en de nationale overheid van de lidstaten gezamenlijk verantwoordelijkheid dragen voor het beheer en de besteding van de subsidies.

De subsidies in gedeeld beheer die Nederland van de EU ontvangt in de periode 2021-2027 zijn afkomstig uit de volgende fondsen:

• het Europees Landbouwgarantiefonds (ELGF) 
• het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO)
• het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO)
• het Europees Sociaal Fonds (ESF+)
• het Europees Fonds voor Maritieme Zaken, Visserij en Aquacultuur (EFMZVA) 
• het Asiel, Migratie en Integratiefonds (AMIF)
• het fonds voor geïntegreerd grensbeheer (BMVI) 
• het fonds voor interne veiligheid (ISF)

De Nederlandse inkomsten vanuit bovengenoemde EU-fondsen bedroegen in 2023 ongeveer € 1,3 miljard.

Daarnaast is er het nieuwe Just Transition Fund (JTF), oftewel het fonds voor een rechtvaardige transitie. Vanuit dit Europese fonds wordt geld beschikbaar gesteld voor gebieden die zwaar worden getroffen door de overgang naar een groene economie. Ook sommige Nederlandse regio’s maken aanspraak op subsidie uit dit fonds.

Daarnaast bestond in 2022-2023 de Brexit Adjustment Reserve. Dit fonds ondersteunde ondernemers in EU lidstaten die werden geraakt door de Brexit. Het fonds is begin 2023 geëindigd.

Omdat het hier gaat om geld uit fondsen in gedeeld beheer, is Nederland mede verantwoordelijk voor een goede besteding. Het moet voor iedereen inzichtelijk zijn dat er nergens is gesjoemeld en dat er geen fouten zijn gemaakt.

Nederland ontvangt jaarlijks ook geld vanuit EU-programma’s die worden beheerd door de Europese Commissie. Hier is dus niet de lidstaat maar uitsluitend de Commissie verantwoordelijk voor het goed functioneren van de beheersystemen en de controle op juiste besteding.

Het grootste deel van deze budgetten gaat naar het Horizon2020-programma (sinds 2021 omgedoopt in Horizon Europe), waarmee onderzoeks- en innovatieprojecten worden gefinancierd. In de periode 2014-2020 is volgens het Horizon2020-dashboard van de Europese Commissie in totaal voor € 5,38 miljard aan subsidies toegekend aan Nederlandse organisaties. Voor de periode 2021-2027 is volgens datzelfde dashboard tot oktober 2024 in totaal € 3,39 miljard aan subsidies toegekend.

Andere (nieuwe) Europese subsidies waarop Nederland aanspraak maakt, zijn afkomstig uit de Herstel- en veerkrachtfaciliteit die is ingesteld om de consequenties van de coronacrisis te verlichten. Voor Nederland gaat het tot en met 2026 om in totaal € 5,4 miljard. In het kader van het plan ‘RePowerEU’ (gericht op het verminderen van de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen) is in 2023 ruim € 750 miljoen aan het oorspronkelijke bedrag van € 4,7 miljard toegevoegd. Nederland heeft op 24 mei 2024 het eerste betaalverzoek voor € 1,3 miljard bij de Europese Commissie ingediend. De Commissie heeft dit verzoek positief beoordeeld, zo werd op 15 juli 2024 bekend gemaakt. Nederland zal hierna nog 4 betaalverzoeken indienen.

Meer informatie

• Wat zijn de gevolgen van Brexit voor Nederland?
• Hoeveel geld draagt Nederland bij aan de EU en hoeveel geld komt er vanuit de EU terug?

De Nederlandse regering neemt haar verantwoordelijkheid voor de besteding van Europees geld serieus. Ieder jaar verklaren de verantwoordelijke ministers officieel of de euro’s die ons land heeft ontvangen uit de EU volgens de regels zijn uitgegeven. Zij doen dat op de derde woensdag in mei, als onderdeel van de verantwoordingsstukken die het kabinet aanbiedt aan de Staten-Generaal. 

Tot en met het begrotingsjaar 2019 vond deze verantwoording plaats in de vorm van de zogenaamde Nationale Verklaring, die deel uitmaakte van het Financieel Jaarverslag Rijk. Sinds 2020 zijn de verklaringen opgenomen in een afzonderlijke EU-paragraaf in de jaarverslagen van de ministers die verantwoordelijk zijn voor de EU-fondsen in gedeeld beheer. 

Volgens de jaarverslagen van de ministers over 2023 wijzen de controlerapporten van de auditautoriteit (Auditdienst Rijk) uit dat in Nederland de beheer- en controlesystemen in 2022-2023 naar behoren functioneerden. Wel heeft de Auditdienst Rijk een onzekerheid geconstateerd in de gegevens over de bestedingen vanuit het ELFPO. En in de verantwoording over de bestedingen uit het ELGF-GBCS (Geïntegreerd beheers- en controlesysteem) was sprake van een foutmarge van 3,29%, hetgeen hoger is dan de toegestane foutmarge van 2%. Om die reden heeft de Auditdienst Rijk geen goedkeurende verklaring kunnen afgeven bij de verantwoording over het ELGF.

In ons rapport bij de Nationale Verklaring controleerden wij tot 2021 jaarlijks of de verklaring aan de eisen voldeed. Vanaf 2021 zijn we overgegaan tot het controleren van de totstandkoming van de EU-paragraaf in de jaarverslagen van de ministers. We doen dit als onderdeel van de controle op de totstandkoming van de bedrijfsvoeringsinformatie van de ministeries, die we jaarlijks verrichten in het kader van ons verantwoordingsonderzoek. De Algemene Rekenkamer kan, als zij dat nodig vindt, aanvullend onderzoek doen naar de rechtmatigheid, doeltreffendheid en doelmatigheid van de besteding van EU-subsidies.

Transparantie over besteding EU-subsidies: aandachtspunt

Nederland is transparant over de correcte besteding van uit de EU ontvangen subsidies, maar dat geldt niet voor de meeste andere EU-lidstaten. Het is namelijk niet gebruikelijk en ook niet verplicht dat lidstaten aan hun nationale parlementen rapporteren over de rechtmatigheid van de EU-subsidie-uitgaven in hun land. Of Europese subsidies overal in de EU volgens de regels worden uitgegeven, is daardoor helaas onduidelijk. 

Wel is op Europees niveau geregeld dat elke lidstaat per EU-fonds een samenvatting van de controleresultaten aan de Europese Commissie moet sturen (een zogenoemde ‘annual summary’). Deze samenvattingen zijn niet openbaar en bovendien zijn het geen formele stukken die namens de minister of regering van het betreffende land worden opgesteld. De transparantie over de besteding van de subsidies in de EU blijft voor de Algemene Rekenkamer een belangrijk aandachtspunt.

Beoordeling EU-uitgaven door de Europese Rekenkamer

De Europese Rekenkamer beoordeelt elk jaar of de uitgaven van de EU volgens de regels (rechtmatig) zijn gedaan. Dit oordeel is nog nooit positief geweest, omdat er te veel fouten worden gemaakt bij de besteding door de EU-lidstaten. Dat betekent dat er betalingen zijn gedaan terwijl niet aan alle betalingsvoorwaarden was voldaan. Veelal hangt dit samen met de ingewikkeldheid van regelgeving.

Tot 2016 gaf de Europese Rekenkamer jaarlijks een afkeurend oordeel over de uitgaven van de Europese begroting. Geleidelijk liep echter het foutenpercentage terug: van circa 4,4% in 2014 naar circa 2,6% in 2018. Over de jaren 2016-2018 gaf de Europese Rekenkamer daarom geen afkeurend oordeel maar een ‘oordeel met een beperking’ af.

Over de verslagjaren 2019-2023 heeft de Europese Rekenkamer echter weer een afkeurend oordeel gegeven. Het foutenpercentage bij de uitgaven is gestegen van 2,7% in 2019 en 2020 naar 3% in 2021 en 4,2% in 2022. In 2023 is dit verder gestegen naar 5,6%. De fouten deden zich net als in eerdere jaren vooral voor bij de uitgaven met een hoog risico. Dit zijn volgens de Europese Rekenkamer uitgaven waarvoor complexe regels gelden. Dit is met name het geval bij betalingen in het kader van vergoedingen waarvoor begunstigden declaraties moeten indienen voor de kosten die ze hebben gemaakt.

Meer informatie

• Rapport van de Europese Rekenkamer over verslagjaar 2023 (10-10-2024)

Europese Rekenkamer

• Jaarverslagen van de Europese Rekenkamer over verslagjaar 2023 (2024)
• Analyse 03/2024: Een overzicht van het zekerheidskader en de belangrijkste factoren die hebben geleid tot fouten in de cohesie-uitgaven voor 2014-2020 (2024)

Nationale rekenkamer Oostenrijk

• EU Financial Report 2017 and 2018 (2020)

Nationale rekenkamer Slovenië

• Managing irregularities and financial corrections regarding absorption of the European Cohesion Policy Funds in the Republic of Slovenia (2017)

Weblogbericht van collegelid Ewout Irrgang, 07-12-2021

Geld zoekt bestemming

Weblogbericht van collegelid Ewout Irrgang, 06-10-2023

Patroon afkeuringen doorbreken?