Resultaten verantwoordingsonderzoek 2023 Ministerie van Financiën en Nationale Schuld

Onze conclusies

De minister van Financiën is onder meer verantwoordelijk voor het oplossen van problemen bij het eigen Ministerie van Financiën. Dat zijn problemen zoals de moeizame hersteloperatie toeslagen voor gedupeerde ouders. Of het vervangen van de verouderde IT-systemen bij de Belastingdienst. Maar de minister heeft daarnaast ook een rol om te zorgen dat andere ministers publiek geld goed besteden. De minister heeft een aantal van al de bestaande problemen weten op te lossen. In 2023 zijn 2 van de 6 onvolkomenheden opgelost. Er komen daarentegen wel 3 nieuwe onvolkomenheden bij. De minister en het Ministerie van Financiën nemen problemen serieus. En dat helpt bij het oplossen. Wat niet helpt is dat het ministerie een groot gebrek heeft aan personeel en aan IT-capaciteit. 

Het financiële herstel voor gedupeerde ouders in de hersteloperatie toeslagen is in 2023 verder op gang gekomen. Maar de afhandeling van de integrale beoordeling, van verzoeken voor aanvullende werkelijke schade en van bezwaarschriften duurt erg lang. Daarnaast zien we dat de kosten flink oplopen tot naar verwachting € 8 miljard. Door de ruimhartige toepassing van regelingen ontstaan er ook fouten en onzekerheden in de rechtmatigheid van een deel van de uitgaven. Het kan zijn dat mensen dan te veel compensatie ontvangen. We vinden al met al de voortgang van de hersteloperatie zorgelijk (zie § 5.3).

De Belastingdienst heeft in 2023 voortuitgang geboekt bij het moderniseren van de IT-systemen voor de allergrootste belastingen, zoals de btw. Maar het gewenste resultaat is nog niet bereikt. Om risico's te beperken moet de Belastingdienst prioriteit blijven geven hieraan. Dit is niet vanzelfsprekend. De Belastingdienst staat onder druk om, onder meer door politieke wensen, nieuw of aangepast beleid uit te voeren. Zulke veranderingen hebben bijna altijd gevolgen voor de IT-systemen (zie § 4.4.5). 
We concluderen ook dat de Belastingdienst bij het afsluiten van maatwerk-betalingsregelingen het bestaansminimum van burgers nog onvoldoende beschermt. We maken ons zorgen dat zij daardoor onder het bestaansminimum terechtkomen (zie § 4.4.6).

Positief is dat de Belastingdienst in 2023 2 onvolkomenheden in het inkoopbeheer en het wijzigingsbeheer in IT-systemen, heeft opgelost.

Het coalitieakkoord van het kabinet-Rutte IV bevat flinke extra uitgaven. Daarom hebben we gekeken naar enkele voorstellen voor extra geld, en de rol van de minister van Financiën bij de toekenning ervan. Ons onderzoek laat zien dat alle voorstellen die wij hebben onderzocht inhoudelijk zijn getoetst. Die toetsing is een momentopname. We zien in ons onderzoek bij de andere ministeries dat er meestal geen of slecht zicht is op de resultaten van dit extra geld voor burgers en bedrijven. Mede daarom beoordelen we rol van de minister van Financiën hierin als matig. (zie § 5.2). 

Vooruitblik

Personeelstekorten spelen vaak een rol in de onderwerpen die wij onderzoeken. Dat werkt door in onze financiële oordelen (hoofdstuk 3), problemen in de bedrijfsvoering (hoofdstuk 4) en de voortgang van de hersteloperatie (hoofdstuk 5). De personeelstekorten hebben ook consequenties voor de ruimte voor nieuw beleid. Die ruimte is beperkt. De boodschap van ons verantwoordingsonderzoek 2020 is daarom nog steeds actueel: regering en parlement moeten zeker weten dat wijzigingen in (fiscaal) beleid niet opnieuw een grote wissel trekken op de Belastingdienst. Ook onze eerdere aanbeveling om ondoelmatige fiscale regelingen af te schaffen, geeft de Belastingdienst op de lange termijn lucht én kan budgettaire ruimte scheppen. En wellicht biedt dit uiteindelijk ook ruimte om te werken aan een forse vereenvoudiging van het fiscale stelsel en het toeslagensysteem.

Samenvattend financieel oordeel bij het Jaarverslag 2023 van het Ministerie van Financiën