Verder denken
Weblog
“Niet het beleid is het doel, maar wat je ermee wilt bereiken”, zei Saskia J Stuiveling in 2004 tegen NRC Handelsblad op Verantwoordingsdag. Ze constateerde gelijk, dat daarentegen “veel beleidsambtenaren het interessanter vinden om naar het begin van een beleidsproces te kijken, dan het hele proces tot met aan uitvoering te overzien”. Stuiveling merkte vervolgens op dat dit in de menselijke natuur zit. “Je begint aan de voorkant, de rest komt vanzelf’.
Saskia is vorig jaar april onverwacht overleden. Als president van de Algemene Rekenkamer hamerde ze steeds op het belang van ‘verder denken’. Ook het werk van de Algemene Rekenkamer eindigt niet bij de publicatie van een rapport. Belangrijker is wat met de onderzoeksresultaten wordt gedaan. De Rijksoverheid moet leren van het verleden en onderzoekswerk van de Algemene Rekenkamer faciliteert dat. Daarom werd bijvoorbeeld de aanschaf van de Joint Strike Fighter jarenlang intensief gevolgd. En de speciale website ‘Vervanging F-16’ werd een levend document, dat niet alleen Kamerleden faciliteerde bij hun controlerende rol. Ook journalisten konden bij ons terecht voor feitelijke informatie. Het resultaat van al dat werk – ‘lessons learned’ - bevat een schat aan informatie die ook anno 2018 actueel is en benut kan worden bij de vervanging van bijvoorbeeld de onderzeeboten, of ander defensiematerieel.
Op de krijgsmacht werd jarenlang bezuinigd en dat zette de organisatie onder druk. De Algemene Rekenkamer moest regelmatig constateren dat het departement de zaken niet op orde had. Denk aan het materieelbeheer en implementatie van ICT. Uiteindelijk heeft het allemaal negatieve consequenties voor de inzetbaarheid van de krijgsmacht. Bij de publicatie van haar laatste Verantwoordingsonderzoek in mei 2015 bracht Stuiveling de situatie in beeld: de spoeling aan reserveonderdelen, onderhoudscapaciteit en menskracht was zo dun geworden dat materieel en opleidingen stil vielen. Als de politiek besloot dat Nederland zou bijdragen aan een missie dan bracht Defensie al het werkende materieel naar het missiegebied. Terecht, maar oefeningen en trainingen van de volgende lichtingen militairen konden daardoor niet doorgaan. Na iedere missie werden de herstelperiodes langer en koste het Defensie meer moeite om de afgesproken inzetbaarheid te halen. De conclusie was, dat Defensie “een niet vol te houden wissel op zichzelf trok”.
Alles tegelijk willen realiseren, zal niet werken
Stuiveling was daarmee niet louter kritisch richting het departement en de minister, maar wees ook naar het parlement en zei: ‘Op nogal wat plekken constateren wij fricties tussen politieke ambities en de beschikbare tijd, mensen en middelen om dat goed uit te kunnen voeren.’
Hoe deze situatie te doorbreken? Ook daarover heeft Stuiveling zich uitgelaten. Zij vond dat het tijd was voor realisme en scherpe prioriteiten, 'Alles tegelijk willen realiseren, zal niet werken.'
In de onderzoeken van de afgelopen jaren zag de Algemene rekenkamer Defensie voorzichtig stappen op de goede weg zetten. Met de recent gepubliceerde Defensienota 2018 ‘Investeren in onze mensen, slagkracht en zichtbaarheid’, wil de Minister naar eigen zeggen ‘bovenal realistisch’ zijn. Het kabinet wil het tij rond Defensie definitief keren en maakte daarom meer geld voor Defensie vrij . Daarnaast is volgens de minister ook vertrouwen belangrijk: ‘Vertrouwen bij onze mensen, vertrouwen in onze organisatie, maar ook vertrouwen van de samenleving in Defensie’.
Realisme en flinke ambities. Toch blijft de vraag actueel wat de spanning is tussen beschikbaar budget en ambities. In 2019 wordt meer duidelijk. Om met Stuiveling te spreken: ‘dat is eigen aan de menselijke natuur. Je begint aan de voorkant …’ Maar ook: niet beleid is het doel, maar wat je ermee wilt bereiken. En of je dat bereikt. De Algemene Rekenkamer zal de realisatie van de plannen nauwgezet blijven volgen. In de geest van Saskia Stuiveling (3 mei 1945 – 20 april 2017).