Terugverlangen naar de vorige crisis
Weblog
De vorige crisis was ook spannend maar minder naar. Stiekem verlang ik er wel eens naar terug: de kredietcrisis. Het rommelde al sinds de zomer van 2007 in de VS. Iets over ‘sub-prime hypotheken’. Het was een beetje het Wuhan van de kredietcrisis. Er was daar met die hypotheken iets aan de hand maar het zal wel over waaien, zo dachten velen. Tot 15 september 2008. Lehman Brothers ging failliet en AIG werd genationaliseerd. Binnen een paar weken werden bij ons in Nederland Fortis en ABN AMRO genationaliseerd. Ook AEGON, ING en SNS kregen overheidssteun. Maar tegen kerstmis 2008 was de ergste paniek wel voorbij. In januari 2009 moest ING nog een keer overheidssteun krijgen. Maar er was geen tweede golf. Eind 2009 ging alleen de relatief kleine DSB bank nog failliet. En in 2013, vijf jaar later, werd SNS-Reaal alsnog genationaliseerd door de financiële erfenis van de kredietcrisis van 2008.
Je kon tijdens de kredietcrisis van 2008 uitstekend de deskundige uithangen door een beetje gewichtig te praten over ‘core tier-1’ ‘Basel 3’ of ‘perverse prikkels’. Er waren geen 17 miljoen virologen die je onmiddellijk tegenspraken. Er werden geen huis-aan-huiskrantjes verspreid dat de financiële crisis eigenlijk een hoax was, een complot van de elite en een strenge aanpak van de banken daarom niet nodig was. Direct fysiek gevaar was er niet. Als nationale volkssport kon je in de kroeg (ja, die waren gewoon open) of op een feestje thuis (mocht ook gewoon) lekker klagen over die vermaledijde bankiers die onverantwoorde risico’s namen voor hun bonussen. En als het misging met die bankiers die te grote risico’s namen, dan kreeg de belastingbetaler uiteindelijk de rekening gepresenteerd. Van socialist tot liberaal, iedereen was het ermee eens dat dit anders moest.
Ok, misschien is dit een wat al te rooskleurig terugverlangen naar ‘vroegah’. Ook toen waren er bittere discussies over het verdelen van de lasten. Maar ook over de juiste aanpak van de kredietcrisis. De diepe economische crisis leidde mondiaal tot veel extra armoede en werkloosheid. Waar een hoge menselijke prijs voor werd betaald. Hoogstwaarschijnlijk ook in termen van slechtere gezondheid en eerder overlijden. Vanwege die miljarden kostende overheidsmaatregelen werd in de jaren na 2008 ruim € 50 miljard bezuinigd, ook op overheidsdiensten. De negatieve neveneffecten voor de economie zijn hevig bediscussieerd, de maatschappelijke kosten van die bezuinigingen zijn toen nauwelijks in kaart gebracht, stelde de Rekenkamer al in 2016 vast. Wat het effect daarvan voor burgers is, komt sinds deze week aan de orde in hoorzittingen van een parlementaire onderzoekscommissie naar de dienstverlening door overheidsinstellingen als UWV en de Belastingdienst. Het denken over de gevolgen van deze bezuinigingen staat, ook door de huidige crisis, duidelijk nog niet stil.
Ook in de kredietcrisis werd in korte tijd veel publiek geld besteed aan het redden van private bedrijven die op ‘omvallen’ stonden. Ook in de kredietcrisis werd met veel publieke steun geprobeerd de klap van de economische crisis te dempen. Met een NOW-achtige deeltijd-WW. Maar ook met diverse overheidsgaranties in verschillende sectoren. De Algemene Rekenkamer volgt sinds 2008 de totale kosten en het netto saldo van de toenmalige steunmaatregelen voor de financiële sector. Deze week hebben we het overzicht geactualiseerd. Daarmee brengen we in beeld in hoeverre het gelukt is zoveel mogelijk van die steun terug te krijgen. Het doel was destijds om deze steun zoveel als mogelijk terug te verdienen. Door bijvoorbeeld te streven naar een ‘bail-in’ van andere kapitaalverschaffers bij een grote onderneming die steun ontving zodat netto de kosten voor de belastingbetaler lager konden uitvallen. Door te streven naar kostendekkende premies bij overheidsgaranties en het gebruik van deze garanties zoveel als mogelijk te beperken. Omdat ‘gratis geld’ niet bestaat.
De mate waarin dat in de kredietcrisis gelukt is, blijkt uit ons geactualiseerde overzicht. Die rekening is namelijk nog niet afgesloten. Maar we kunnen er wel alvast van leren voor de aanpak van de huidige crisis. Later in november publiceert de Rekenkamer twee onderzoeken die hier op voortbouwen. We kijken naar de steun aan individuele ondernemingen in de coronacrisis: hebben we de lessen uit de kredietcrisis en ook al eerder voldoende toegepast? Daarnaast kijken we naar de risico’s voor de overheidsfinanciën door de nieuw verstrekte garanties in de coronacrisis. Hebben we de lessen uit de kredietcrisis nu goed toegepast? Want terugverlangen naar de kredietcrisis doe je alleen maar omdat de huidige crisis ons soms deprimeert. Daarom tot slot nog een les uit de kredietcrisis: er zit ook een eind aan. Daar verlangen we in deze crisis pas echt naar.
Ewout Irrgang is collegelid van de Algemene Rekenkamer