Methode: Systeemkaarten maken
Het visualiseren van informatie helpt om overzicht te krijgen, zorgt voor nieuwe inzichten en laat zien waarover teamleden van mening verschillen én het eens zijn. Een voorbeeld van hoe wij dit ‘visuele denken’ toepassen bij de Algemene Rekenkamer is het maken van systeemkaarten.
Waarom gebruiken we deze methode?
Bij de Algemene Rekenkamer zetten we het maken van systeemkaarten in om:
- De dynamiek van een systeem te begrijpen, inclusief de interactie en relaties tussen verschillende elementen.
- Om een neutraal beeld van het systeem te creëerden vanuit verschillende perspectieven.
- Om de mechanismes te beschrijven die maken dat een systeem is zoals het is (en blijft).
- Om relaties, krachten en feedbackloops expliciet te maken.
- Stakeholders te betrekken.
Wat houdt deze methode in?
Een systeemkaart is een visueel overzicht van alle relaties en interacties tussen verschillende elementen/actoren in een systeem. Het brengt de complexiteit rondom een onderwerp in kaart op verschillende lagen en schalen. Een systeemkaart helpt om uit te zoomen en om het grotere geheel in beeld te brengen. Vervolgens kan je identificeren waar je op wilt inzoomen, waar je nog meer over wilt leren en waar blinde vlekken zitten. Het helpt je ook om relaties te onderzoeken tussen dingen, categorieën, elementen of stakeholders die op het eerste oog niet gerelateerd lijken.
Bij het maken van een systeemkaart is het vaak handig om in stappen te werken. Je kunt deze stappen meerdere keren herhalen om de systeemkaart steeds verder te verrijken. Zie de kaart als een levend document waar je steeds informatie aan kan toevoegen, relaties in kunt veranderen, nieuwe verbindingen kunt leggen.
Een systeemkaart wordt in de literatuur vaak een systems map of een Gigamap genoemd. In het artikel What is gigamapping? op de website van Birger Sevaldson kun je meer lezen over systems mapping of gigamapping.
Zelf aan de slag met een systeemkaart?
Er zijn geen vast omlijnde structuren voor hoe een systeemkaart eruit mag of kan zien. Het voordeel daarvan is dat iedereen er mee aan de slag kan! Een systeemkaart kan dus verschillende vormen aan nemen. Goed om te weten is dat een systeemkaart een procestool is en geen eindproduct. Het hoeft dus niet super netjes of mooi te zijn. Je kunt bijvoorbeeld werken met post-its, verschillende kleuren lijnen, iconen, plaatjes, touwtjes etc. Om er vervolgens een overzichtelijker geheel van te maken wat ook deelbaar is kun je ervoor kiezen om de kaart te digitaliseren door het bijvoorbeeld in een digitaal hulpmiddel zoals Miro te zetten.
In de literatuur zijn wel een aantal afspraken gemaakt over hoe bepaalde verbanden visueel weer te geven zijn. Meer hierover vind je in het artikel Causal Loop Construction: The Basics op de website van The Systems Thinker.
Er zijn ook andere methodes voor het in kaart brengen (mapping) van wat kleinere systemen, systeemonderdelen of ketens. Zie ook onze onderzoeksmethode Paden.